ՀՅԴ Արցախի Կեդրոնական կոմիտէի ներկայացուցիչ, Արցախի Ազգային ժողովի պատգամաւոր Դաւիթ Իշխանեանը «Թերթ»-ին հետ ունեցած զրոյցին ընթացքին հաստատած է, որ անկախ անկէ, թէ ի՛նչ քաղաքական ուժ կ՛իշխէ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ, բոլորը պարտաւոր են հաշուի նստելու ՀՅԴ-ին հետ: Ան անդրադարձած է Արցախի մէջ գումարուած ՀՅԴ 33-րդ Ընդհանուր ժողովին կողմէ հրապարակուած յայտարարութեան, որուն մէջ յատկապէս լուսարձակի տակ կ՛առնուի Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւններուն միջեւ ռազմաքաղաքական դաշինքի մասին համաձայնագիրի սեղմ ժամկէտի մէջ կնքման հրատապ անհրաժեշտութիւնը, ՀՅԴ Բիւրոյի նոր կազմը, ինչպէս նաեւ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին ուղերձը, որուն մէջ նշուած է, թէ պատրաստ են ՀՅԴ-ին հետ համագործակցութեան:
«ԹԵՐԹ».- ՀՅԴ 33-րդ Ընդհանուր ժողովի տարածած յայտարարութեան մէջ նշւում է, որ Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւնների միջեւ ռազմաքաղաքական դաշինքի մասին համաձայնագրի սեղմ ժամկէտներում կնքումը հրատապ անհրաժեշտութիւն է: Նման համաձայնագրի անհրաժեշտութեան մասին խօսակցութիւններն աշխուժացան նաեւ ապրիլեան քառօրեայից յետոյ, այնուհետեւ դրա մասին մոռացուեց: Ինչո՞ւ էք հիմա կրկին նման համաձայնագրի կարիք տեսնում եւ ինչո՞վ է պայմանաւորուած նրա հրատապութիւնը:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Դաշնակցութիւնը, սկսած` 90-ական թուականների կէսերից, պարբերաբար տարբեր առիթներով եւ հետեւողականօրէն միշտ բարձրաձայնել է Արցախի Հանրապետութեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան միջեւ ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքումը եւ այն փոխհամագործակցութեամբ իրաւական հիմքերի ամրապնդումը, որն առկայ է երկու հայկական հանրապետութիւնների միջեւ: ՀՅԴ 33-րդ Ընդհանուր ժողովի թէ՛ յայտարարութեան, թէ՛ ընդհանուր քննարկումների մէջ այդ փաստաթղթի իրականութիւնն առօրեայ կեանքում տեսնելու հանգամանքը որեւէ անակնկալ եւ որեւէ զարմանալի երեւոյթ իր մէջ պէտք չէ պարունակի:
Իսկ հրատապութիւնը միշտ էլ թելադրուած է եղել իրավիճակների ստեղծմամբ եւ դէպքերի զարգացմամբ: Կարծում եմ` թէ՛ 90-ականների վերջերին եւ 2000-ականների սկզբներին, թէ՛ դրանից յետոյ, տարբեր քաղաքական շարժառիթներով ու նաեւ որոշակի միջազգային եւ տարածաշրջանային մակարդակով զարգացումների արդիւնքում համապատասխան խնդիրը մէջտեղ է բերուել, եւ կարծում եմ, որ այն մտահոգութիւնները, որ այսօր առկայ են մեր անվտանգութեան եւ նաեւ արտաքին քաղաքականութեան մէջ, հէնց այդ ամէնը նկատի ունենալով` Դաշնակցութիւնն առաւել կարեւորել է այս փուլում հէնց այդպիսի փաստաթուղթն իրականութիւն դարձնելը:
«Թ.».- Նման համաձայնագրի անհրաժեշտութեան մասին քննարկում եղել է նաեւ ՀՀ խորհրդարանում, մասնաւորապէս` ԱԺ պաշտպանութեան յանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարեանը նշել էր, որ դրա կարիքը դեռեւս չկայ, քանի որ ՀՀ-ն Արցախի անվտանգութեան երաշխաւորն է, եւ դրանով ասուած է ամէն ինչ: Նա նշել էր, որ միջազգային հարթակներում պէտք չէ խնդիրներ ստեղծել, եւ որ Արցախը եւ ՀՀ-ն իրենց խնդիրները կարողանում են լուծել եղած յանձնառութեան շրջանակում:
Դ. Ի.- Հայաստանի նախկին եւ ներկայ իշխանութիւնները միջազգային հարթակներում հնարաւոր խնդրի մասին բարձրաձայնում են, բայց տարօրինակ եւ զարմանալի չէ՞, որ 2016 թուականի ապրիլից յետոյ ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքումը եւ համապատասխան փաստաթղթի` շրջանառութեան մէջ դնելը հէնց թելադրուած էր Ազրպէյճանի կողմից ռազմական գործողութիւնների վերսկսմամբ: Այդ փաստաթուղթն ամբողջապէս կարող է երաշխաւորել Արցախի ժողովրդի եւ Արցախի պետութեան անվտանգութիւնը: Ի դէպ, միջանկեալ կարող եմ ասել, որ անկախ նրանից, թէ ի՛նչ է բարձրաձայնւում ՀՀ-ի խորհրդարանում, ՀՀ-ի պաշտօնական շրջանակների կողմից, տարօրինակ եւ տարակուսանքով պէտք է ասեմ, որ վերջերս, մասնաւորապէս, վարչապետի կողմից հէնց այդ երաշխաւորի հանգամանքը չի բարձրաձայնւում, այն, ինչ բարձրաձայնւում էր նախորդ իշխանութիւնների կողմից միջազգային տարբեր հարթակներում, լինի դա Միացեալ ազգերի կազմակերպութեան կամ Եւրոպայում` պրիւքսելեան հարթակներում: Այնուհանդերձ, կարծում եմ, որ յայտարարութիւնները պէտք չէ բաւարար լինեն որեւէ ձեւով մեր մտահոգութիւնները փարատելու համար: Այդ մտահոգութիւնները կարող են փարատուել գործնական քայլերով, եւ կարծում եմ` այդ գործնական քայլերի մէջ պէտք է առաջին հերթին դիտարկել այդ կարգի փաստաթղթի ստորագրումը:
«Թ.».- Ասում էք, որ վարչապետի կողմից չի բարձրաձայնւում երաշխաւոր լինելու հանգամանքը, բայց նոյն ԼՂ հարցի կարգաւորման շրջանակներում ՀՀ վարչապետը միանշանակ շարունակում է առաջ տանել այն պնդումը, որ Արցախը պէտք է վերադառնայ բանակցային սեղան, քանի որ Արցախն է բանակցային կողմը, իսկ Հայաստանն ընդամէնը միջնորդ է եւ հանդիսանում է Արցախի անվտանգութեան երաշխաւորը: Ի դէպ, ՀՅԴ ընդհանուր ժողովը եւս արձանագրեց, որ բանակցութիւնները պէտք է ընթանան Արցախի Հանրապետութեան իշխանութիւնների լիարժէք մասնակցութեամբ:
Դ. Ի.- Կարծում եմ` այդ առումով, ի հարկէ, այստեղ տեսակէտների տարբերութիւն պէտք չէ լինի, եւ միանշանակ ողջունելի են թէ՛ մեր կողմի, թէ՛ միւս կողմի կարծիքները, բայց անվտանգութեան երաշխաւորի հանգամանքին, կարծում եմ, պէտք է աւելի խորապէս անդրադառնալ, ուսումնասիրել, եւ մեզ մօտ, այդուհանդերձ, կան այդ կարգի մտահոգութիւններ:
«Թ.».- Իսկ Արցախը բանակցային սեղան վերադարձնելու ընդհանուր գործընթացում դուք որեւէ տեղաշարժ նկատու՞մ էք, ինչքանո՞վ են հնարաւոր Արցախը բանակցութիւնների լիարժէք կողմ դարձնելու ՀՀ եւ Արցախի մօտեցումները:
Դ. Ի.- Եթէ 1994թ-ին այդ հնարաւորութիւնն առկայ էր, կարծում եմ` 22-23 տարուայ ոչ վաղ անցեալի իրավիճակը կարող է եւս մէկ անգամ թելադրել նմանօրինակ եռակողմ բանակցային գործընթաց, եւ այդ առումով, առանց Արցախի ուղղակի եւ լիիրաւ մասնակցութեան, կարծում եմ, բանակցային գործընթացի որեւէ անմիջական արդիւնք մենք չենք կարող շօշափելի դարձնել:
«Թ.».- Պարո՛ն Իշխանեան, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը ՀՅԴ 33-րդ ընդհանուր ժողովին ուղերձ էր յղել, որտեղ նշում էր, որ պատրաստ են ՀՅԴ-ի հետ համագործակցութեան: Ի՞նչ ձեւաչափով եւ ի՞նչ օրակարգով էք հնարաւոր համարում ՀՀ իշխանութիւնների հետ ՀՅԴ-ի համագործակցութիւնը:
Դ. Ի.- Մենք` ժողովի մասնակիցներս, ժողովի 5-րդ օրը ստանալով այդ ուղերձը, նաեւ անդրադարձանք դրան, բայց կարծում եմ, որ դա յառաջիկայ նորընտիր ՀՅԴ Բիւրոյի` որպէս գործադիր մարմինի, եւ ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի` որպէս Հայաստանի կառոյցի պատասխանատու կառոյցի անելիքներն են: Այդ առումով պէտք է մենք սպասենք ապագայ զարգացումներին ու նաեւ, ինչո՞ւ չէ, որոշակի շփումների արդիւնքում համապատասխան քայլերին:
«Թ.».- Դուք կարծում էք, որ ՀՀ իշխանութիւնների հետ համագործակցութեան հնարաւորութիւնները թերեւս միայն կը վերաբերեն արտաքին քաղաքականութեան ոլորտի՞ն` հաշուի առնելով նաեւ Ընդհանուր ժողովի ուղերձները, որոնք հիմնականում ԼՂՀ եւ արտաքին հիմնախնդիրներին էին առնչւում:
Դ. Ի.- Չեմ կարող հիմա ուղղակիօրէն մեկնաբանել այդ համագործակցութեան առաջարկի իմաստն ու բովանդակութիւնը, բայց մէկ բան կարող եմ մեր կողմից բարձրաձայնել. անկախ նրանից, թէ ի՛նչ քաղաքական ուժ է իշխում Հայաստանի Հանրապետութիւնում, կարծում եմ` բոլորը պարտաւորուած են հաշուի նստել ՀՅԴ-ի հետ` անկախ նրանից` ՀՅԴ-ն իշխանութեան մէ՞ջ է, թէ՞ իշխանութիւնից դուրս, անկախ նրանից` խորհրդարանու՞մ է, թէ՞ խորհրդարանից դուրս: ՀՅԴ-ն այն համահայկական կառոյցն է, որի հետ պարտաւորուած են հաշուի նստել բոլորը` նկատի ունենալով ազգային եւ համապետական շահերը:
«Թ.».- Պարո՛ն Իշխանեան, հաշուի առնելով ՀՅԴ ղեկավար կազմի փոփոխութիւնները` կարելի՞ է սպասել ՀՅԴ-ի ռազմավարութեան որոշակի փոփոխութիւն, կարծես Բիւրոյի կազմում մեծ թիւ են կազմել սփիւռքի դաշնակցականները:
Դ. Ի.- Նախ` ցանկացած նոր ժողովի արդիւնքում ընտրւում է նոր Բիւրօ, նոր Բիւրոյի մէջ միշտ լինում են նախորդ բիւրոյի անդամներ եւ նոր անդամներ, այս անգամ էլ, եթէ ուշադրութեամբ հետեւէք, այդ օրինաչափ սկզբունքներից զերծ չէր Դաշնակցութեան 33-րդ Ընդհանուր ժողովը: Այնուհանդերձ, մեր ընդհանուր սկզբունքները եւ ռազմավարութիւնը հէնց մշակում է ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովը, եւ կարծում եմ` առաջիկայում թէ՛ մամուլի ասուլիսով, թէ ժողովի՛ արդիւնքների մասին համապատասխան յայտարարութեամբ ու տեղեկատուութեամբ հանդէս կը գայ պատասխանատու մարմինը, նկատի ունեմ` ՀՅԴ Բիւրոն: Կարծում եմ` այդ առումով այս պահին դէպքերից առաջ ընկնելն իմաստ չունի:
«Թ.».- Իսկ ինչո՞վ է պայմանաւորուած, որ ՀՅԴ Բիւրոյի կազմից դուրս մնացին այնպիսի առանցքային գործիչներ, ինչպիսին, օրինակ, Հրանդ Մարգարեանն էր, դա նշանակու՞մ է, որ նախկին կազմի աշխատանքները գոհացուցիչ չէին:
Դ. Ի.- Դաշնակցութեան գործունէութիւնը, կարծում եմ, միշտ էլ արդարացուած է` նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ Դաշնակցութեան մէջ միշտ էլ որոշումները կայացւում են հաւաքական կերպով, եւ ներքին ժողովրդավարութեան, ներկուսակցական ժողովրդավարութեան նիշն այնքան բարձր է, որ որեւէ հանգամանք պէտք չէ պայմանաւորուած լինի անհատներով կամ անձերով: