Կան Ժողովուրդներ, Որ Այսքան Մշակոյթի Գործիչներ Չեն Ունեցել, Որքան Հայերս Ունենք Միայն Դաշնակցութեան Մէջ. Արտաշէս Շահբազեան

Տեղեկացրել էինք, որ լոյս է տեսել «Դրօշակ» պաշտօնաթերթի խմբագիր, ՀՅԴ ցուցակով պատգամաւորի թեկնածու Արտաշէս Շահբազեանի «ես կը գնամ» գիրքը: Գրքում ամփոփուած են հեղինակի պատմուածքներն ու երկու փիես: Պատմուածքները հիմնականում մեր գրական մամուլում են տպագրուել` «Նորք»-ում, «Անդին»-ում, «Գրական Թերթ»-ում, «Դրամատուրգիա» ամսագրում: Սա, ի դէպ, Շահբազեանի երկրորդ գիրքն է:

Yerkir.am-ը զրուցել է հեղինակի հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Շահբազեան, որո՞նք են ձեր պատմուածքների հերոսները, եւ ինչպէ՞ս էք հերոսներ ընտրում:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Իմ հերոսները շատ դէպքերում պարզ ու հասարակ մարդիկ են, թէեւ մի տեղ համարձակուել եմ որպէս հերոս ներկայացնել նաեւ Աստծուն: Աստծուն իմ պատմուածքներից մէկում  ներկայացնում եմ ոչ որպէս վերին վերացական երեւոյթ, այլ` մարդկային յարաբերութիւնների մէջ, նոյնիսկ` հողեղէն վիճակում: Բայց իմ ստեղծագործութիւնների հերոսը մեծ մասամբ մարդն է: Ասում են` մարդը մերկ է ծնւում, իսկ հագուստով բոլորը դառնում են տարբեր: Ես նկարագրում եմ մարդուն, թէ ինչպիսի՛ն է նա, երբ մերկ է իր մտքերի առաջ: Իմ հերոսները, այո՛, մեր կողքին ապրող սովորական մարդիկ են, որոնց պէտք է մի փոքր աւելի ուշադրութիւն դարձնենք:

Հ.- Քաղաքականութեամբ զբաղուելը չի՞ խանգարում գրականութեանը կամ գուցէ օգնո՞ւմ է:

Պ.- Ինձ համար կայ մեր մեծերի օրինակը, քանի որ ես մեր պատմութեամբ ապրող մարդկանցից եմ: Օրինակ` Ա. Հանրապետութեան կամ ազգային ազատագրական պայքարի շրջանում որքա՜ն շատ են այդ մշակոյթի մարդիկ: Մեր կուսակցութեան մէջ շատ են եղել մարդիկ, որ մշակոյթի եւ քաղաքականութեան մարդիկ են եղել, ու նրանց յիշելով` յանկարծ մտածեցի, որ կան ժողովուրդներ, որ այսքան գրողներ, մշակոյթի գործիչներ չեն ունեցել, որքան հայ ժողովուրդն ունի միայն Դաշնակցութեան մէջ: Կարծում եմ` մենք մշակոյթի ժողովուրդ ենք: Մեր մէջ խորը նստած է մշակոյթը, մեր պատմութիւնը, մեր հաւատը: Մենք մեր հաւատքն էլ ենք դարձրել մշակոյթի մի մասը, էլ չասեմ` ամբողջ մշակոյթը ստեղծուել է հոգեւոր պատերի ներքոյ եւ ունի այդ լիցքը: Մարդկանց քիչ կարդացած լինելը բերում է նեղմտութեան: Մարդկանց թւում է` աշխարհի սահմանն իրենք են. իրենք եկան, ինչ-որ բանի հասան, ու սա աշխարհի սահմանն է: Իսկ երբ մարդը կարդացած է, մշակոյթ է մարսել, նրա համար հորիզոնը սկսում է հեռանալ ու ընդլայնուել, եւ նա կարողանում է տեսնել, որ այն, ինչ այսօր կայ, վերջը չէ, եւ վաղն էլ վերջը չի լինելու, քանի որ վերջ չկայ: Այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում, բազմիցս կրկնուել է: Ուրեմն մշակոյթը նաեւ յատկութիւն ունի մարդկանց մտածողութիւնն ընդլայնելու, աւելի շրջահայեաց դարձնելու, երեւոյթներն աւելի խորքային տեսնելու, ինչն այսօր շատ պէտք կը լինէր նաեւ քաղաքական ոլորտի գործիչներին:

Հ.- Քաղաքական դաշտում ի՞նչ մշակոյթ կ՛ուզէիք, որ ձեւաւորուէր:

Պ.- Մեր հիմքը պէտք է լինեն մեր արժէքները: Օրինակ` Դաշնակցութեան հիմքը եղան Խաչատուր Աբովեանի «Վէրք Հայաստանի»-ն, Ռաֆայէլ Պատկանեանի գործերը, Րաֆֆու ստեղծագործութիւնները, Նալբանդեանի «Երկրագործութիւնը որպէս ուղիղ ճանապարհ» աշխատութիւնը, այսինքն` ազգային ազատագրական պայքարի մշակոյթը: Դրա համար մենք ունեցանք մի ֆենոմենալ յատկութիւն, որ մինչեւ այսօր էլ Դաշնակցութիւնը կրում է` խոր ազգային բնոյթը: Ազգային արժէքների իմաստով մենք խիստ պահպանողական կուսակցութիւն ենք: Ժամանակին յաճախ էին հարցնում` ի՞նչ քաղաքական գործչի ես սիրում, ո՞վ է քո կուռքը, եւ սովորաբար պատասխանը լինում էր` Չըրչիլ կամ Պիսմարք: Ուշագրաւն այն է, որ նրանց էլ չէին կարդացել, բայց մտածում էին` դիմացինն էլ չգիտի, ու դրա համար կարելի է նրանց անունները տալ: Ոչ ոք չէր ասում` իսկ մենք չունե՞նք քաղաքական մշակոյթ, չէ՞ որ հայ քաղաքական մշակոյթի ակունքները, ասելիքը բխում են հայկական իրականութիւնից, իսկ Պիսմարքինն ու Չըրչիլինը` գերմանական եւ անգլիական: Մենք մեր քաղաքական մշակոյթի հիմքի վրայ պէտք է ձեւաւորենք մեր քաղաքական կեանքը, այդ դէպքում բոլորս կը լինենք նոյն նաւի ուղեւորները, կը լինենք նոյն տան բնակիչները, որոնք ունեն իրենց տարբեր բնաւորութիւնները, բայց ազգակիցներ են: Այդ ժամանակ նաեւ մի քիչ ապահովագրուած կը լինենք օտար հովերից, վնասակար ազդեցութիւններից, քանի որ մենք լիցքաւորուած կը լինենք մեր ազգային մշակոյթով: Խօսքը պահպանողականութեան մասին չէ, քանի որ եթէ նայենք համաշխարհային մշակոյթի գործիչներին, որպէս կանոն, նրանք աւելի մեծ ճանաչում ունեն, որոնք խոր ազգային են, քանի որ կարողանում են, իրենց աշխարհը բացելով, պատկերել ամբողջ աշխարհը, բայց` հիմքն ընդունելով այն յարաբերութիւնը, որի մէջ են իրենք:

Իւրաքանչիւր մարդ մի միքրոաշխարհ է: Մարքեսը, Ֆոլքներն ու միւսներն  իրենց միջավայրի գրողներն են, ինչպէս` մեր Հրանտ Մաթեւոսեանը, որի հերոսները գիւղի մարդիկ էին, սակայն գիւղի մարդկանց մէջ ամբողջ տիեզերքը կայ, մարդկային քաղաքակրթութեան պատկերը կայ, մարդկային յարաբերութիւնները կան: Այսինքն իւրաքանչիւր մարդ պէտք է լինի խորապէս ազգային, որպէսզի նաեւ համամարդկային բնոյթ ունենայ. աշխարհի ընկալումը պէտք է սկսուի սեփական «ես»-ի ընկալումից:

Քաղաքական դաշտում էլ շատ հովեր կան, երբեմն տեսնում ենք քաղաքական ուժերի, որ երկար կեանք էլ չեն ունենում, քանի որ ոտքի տակ ամուր հող չունեն, արմատներ չունեն: Հայ քաղաքական գործչի արմատները պէտք է լինեն հայ քաղաքական պատմութիւնը, մշակոյթը: Եթէ սկսենք մերն ընկալել, ուրիշինն էլ կը հասկանանք, բայց եթէ մերը չընկալենք, ուրիշինը մակերեսօրէն կ՛ընկալենք:

Հ.- Շուտով ընտրութիւններ են, ի՞նչ ակնկալիքներ ունէք, ընտրութիւններին ի՞նչ պէտք է յաջորդի:

Պ.- Այն, ինչ կատարուեց վերջին ամիսներին, որակւում է որպէս յեղափոխութիւն, եւ յեղափոխութեան անուան տակ մի վտանգաւոր երեւոյթ է միշտ դրսեւորւում. եթէ այդ յեղափոխութիւնը նաեւ իր խոր ազգային ազդակները չունի, ընդունակ է շատ բաներ աւերելու իր ճանապարհին: Հիմա, տեսէք, ասում են` նոր Հայաստան, սա վտանգաւոր է: Չեմ ուզում կոպիտ հնչի համեմատութիւնս, բայց երբ պոլշեւիկները եկան, էլի ասացին` նոր աշխարհ ենք ստեղծում, հինը քանդում ենք, ու ընկան անհեթեթութեան մէջ: Հիմա մենք պէտք չէ ընկնենք այն ծայրայեղութեան մէջ, որ սկսենք մերժել այն, ինչ նախկինում եղել է: Ես ակնկալում եմ, որ մեր նոր քաղաքական կեանքը կը լինի ծրագրերի, գաղափարախօսութեան վրայ հիմնուած, մեր` մինչ այս անցած ճանապարհի վերագնահատման վրայ յենուած: Ամէն ինչ չէ, որ վատ է անցեալի մէջ, մերժելի է: Պէտք է տեսնենք` ո՛ւր ենք հասել: Կան մարդիկ, որ ասում են` սրանից վատ չի կարող լինել: Աստուած չանի, բայց կարող է եւ սրանից վատ լինել, ու նման ժամանակներ եղել են` մարդիկ սոված են եղել, ծառեր են կտրել տաքանալու համար… Այսինքն մեր ճիգ ու ջանքն է անհրաժեշտ, որպէսզի վատ չլինի: Քաղաքական ուժերը, որոնք վաղը կը կանգնեն քաղաքական ղեկի մօտ, պէտք է կարողանան ունենալ մեծ համբերութիւն, հանդուրժողականութիւն, շրջահայեացութիւն եւ մարդկանց միաւորելու յատկութիւն: Նորերը պէտք է կարողանան գնահատել նրանց, որոնք իրենց խմբից չեն, եւ հասկանան, որ Հայաստանի ներուժն այնքան էլ մեծ չէ, որ մենք մեզ թոյլ տանք նաեւ ոմանց մերժել: Եթէ այն անհանդուրժողականութեան մթնոլորտը, ներքաղաքական լարուածութիւնը, որ նաեւ պառակտումների լիցք ունի, պահպանուի, ուրեմն հասարակութեան մէջ կը խորանայ հիասթափութիւնը, իրականութիւնից փախչելու, նաեւ ֆիզիքապէս երկրից փախչելու տրամադրութիւնները, որոնք կարող են երկրի վրայ բացասաբար անդրադառնալ: Յուսանք, որ հակառակը կը լինի, եւ Հայաստանի քաղաքական կեանքի գունապնակը բաւականին հարուստ կը լինի ու կ՛ընդգրկի ե՛ւ նորերին, ե՛ւ փորձառուներին: Նորը միշտ լաւ է, բայց եթէ նորի մէջ չկայ փորձառութիւն, նորը երբեմն կարող է նաեւ  առանց հասկանալու վնասել ոչ միայն ուրիշներին, այլ նաեւ` ինքն իրեն: Յուսանք` լաւ է լինելու:

Կ. Հ.