«Երկիր»-ի Հարցազրոյցը
Արամ Ա. Կաթողիկոսին Հետ

Վարեց` ԹԱԳՈՒՀԻ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆ

Մէկ տարի է անցել ապրիլեան պատերազմից, մէկ տարին բաւական ժամանակ է` խորհելու, սխալները վերհանելու համար: Ի՞նչ սովորեցրեց նոր պատերազմը մեզ, ի՞նչ դասեր պէտք է քաղել դրանից: Այս եւ այլ հարցերի շուրջ «Երկիր»-ի լրագրողն Անթիլիասում զրուցել է Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Արամ Ա.ի հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Վեհափա՛ռ տէր, նախորդ տարի դուք Արցախում էիք, ինչպիսի՞ն տեսաք նոր պատերազմի բովով անցած երկիրը:

ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ.- Ես Արցախի ապրիլեան պատերազմէն շաբաթ մը ետք հոն էի, տեսայ մեր ժողովուրդը, մեր հերոս տղաքը: Ես իրապէս կը գնահատեմ մեր հերոսները, մեր զինուորները, որոնք իրենց արեան գնով պաշտպանեցին մեր հողը, մեր իրաւունքը, Ղարաբաղի անկախութիւնը: Մենք պիտի գիտակցինք, որ Հայաստանը, Ղարաբաղը շրջապատուած են ոչ բարեկամ երկիրներով: Այսպէս եղած է Հայաստանը` որպէս կռուախնձոր պատմութեան ընթացքին, հարաւէն, հիւսիսէն, արեւելքէն, արեւմուտքէն միշտ հարուածած են մեզ, փորձած են ընկճել մեր ժողովուրդը: Սակայն պատմութեան պարտադրած փոթորիկներուն դիմաց մեր ժողովուրդը մնացած է կանգուն: Նոյնիսկ Եղիշէ պատմիչին բառերով` իմացեալ մահով մեր ժողովուրդը իր հայրենիքը, իր ինքնութիւնը պահած է:

Արդարօրէն Ղարաբաղը կը նկատուի դուռը Հայաստանին, Ղարաբաղի անկախութեան պահպանումը կը նկատուի Հայաստանի ամրապնդման նախապայմանը, Հայաստանի գոյութեան առանցքը, հիմքը, հետեւաբար` ամէն գնով մենք պէտք է Ղարաբաղի ամբողջականութիւնը, անկախութիւնը, մեր ժողովրդի իրաւունքները պահենք, պաշտպանենք եւ հզօրացնենք:

Հ.- Ի՞նչ սովորեցրեց ապրիլեան պատերազմը մեզ:

ԱՐԱՄ Ա.- Մեր մօտեցումը զգացական պէտք չէ ըլլայ: Ղարաբաղի չորսօրեայ պատերազմը մեզի համար արթնութեան կոչ մըն էր` արթո՛ւն եղիր, ժողովո՛ւրդ հայոց, գիտցի՛ր` որո՛նք են բարեկամներդ, որո՛նք են թշնամիներդ: Այսօր քաղաքականութեան մէջ մենք պէտք է իրատես ըլլանք: Քաղաքական յարաբերութիւնները բարեկամութեան վրայ հիմնուած չեն, այլ շահերու վրայ հիմնուած են: Մարդիկ Ղարաբաղին կամ Հայաստանին կամ մեր ժողովուրդի իրաւունքներուն կը մօտենան` իրենց շահերէն մեկնած եւ ոչ թէ մեր շահերէն, ոչ թէ` փոխադարձ բարեկամութենէն, հետեւաբար աշխարհաքաղաքական պայմանները պէտք է ճիշդ կերպով տեսնենք, ուսումնասիրենք եւ կողմնորոշուինք, այլապէս մենք տագնապալից կացութիւններու դիմաց կրնանք գտնուիլ թէ՛ որպէս Հայաստան, թէ՛ որպէս Ղարաբաղ:

Մեր դիւանագիտական յարաբերութիւնները պէտք է աւելի զօրացնենք, ընդարձակենք ու ծաւալենք եւ քայլ պահենք նաեւ թէ՛ միջազգային մակարդակի վրայ, թէ՛ մեծ պետութիւններուն հետ, թէ՛ նաեւ շրջանային գերուժերու հետ, հետեւաբար զինուորական երեսը շատ կարեւոր է անկասկած: Մեր բանակը պէտք է զօրացնենք: Չի բաւեր միայն ունենալ հերոս տղաք, որոնք պատրաստ են իրենց արիւնը թափելու Հայաստանի համար, Արցախի համար, սա կարեւոր է, մեր մեծագոյն զէնքը սա է, սակայն այս զէնքին առընթեր մեր բանակի հզօրացումը շատ կարեւոր է, եւ սա մեր առաջնահերթ պարտաւորութիւնը պէտք է ըլլայ: Բանակի հզօրացման առընթեր մեր միջազգային յարաբերութիւնները, դիւանագիտական, քաղաքական կապերը կը նկատեմ շատ կարեւոր, հետեւաբար այս երկուքին ամբողջացումը կը կարծեմ, թէ մեծապէս օգտակար կրնայ ըլլալ թէ՛ Հայաստանի եւ թէ՛ Ղարաբաղի համար: Եւ այդ ծիրէն ներս սփիւռքը կարեւոր դեր ունի:

Հ.- Ապրիլեան դէպքերից յետոյ հայկական սփիւռքն էապէս մեծացրել է ուշադրութիւնն Արցախի նկատմամբ, միայն սփիւռքի դերակատարումը բաւարա՞ր է Արցախի միջազգային ճանաչման գործընթացում առաջընթաց արձանագրելու համար:

ԱՐԱՄ Ա.- Յաճախ ես շեշտած եմ, որ սփիւռքը իր դերակատարութիւնը պէտք է աւելիով կատարէ` ամէն իմաստով, սակայն միաժամանակ չմոռնանք, թէ Հայաստանի մէջ ալ մեծահարուստներ կան, Հայաստանի մէջ շատ աւելի մեծահարուստներ կան, քան սփիւռքի մէջ, հետեւաբար Հայաստանի մեծահարուստները առաջին հերթին իրենք բարի օրինակը պէտք է ըլլան` Հայաստանի ու Ղարաբաղի հզօրացման բերելով իրենց ամբողջական նպաստը: Կ՛ակնարկեմ նիւթական նպաստի: Հայաստան, սփիւռք եւ Ղարաբաղ, բնականաբար, ես կ՛ընդունիմ որպէս մէկ ամբողջութիւն, եւ այդ մէկ ամբողջութեան ծիրէն ներս մենք պիտի գիտնանք ինչպէ՛ս աշխատանքի բաժանում կատարել, եւ մէկ յստակ նպատակ պէտք է ունենանք` Հայաստանի եւ Ղարաբաղի հզօրացումը:

Հ.- Ո՞րն է արցախեան հարցի կարգաւորման ձեր տեսլականը: Արդեօք հնարաւո՞ր է ռազմատենչ հարեւանի հետ նստել բանակցութիւնների սեղանի շուրջ:

ԱՐԱՄ Ա.- Բանակցութեան մէջ բանակցող պետութիւններու կամ մարմիններու ետին կամ կողքին ուրիշ ուժեր ալ կրնան ըլլալ, եւ երբեմն այդ ուժերու տեսակէտը կարեւոր դեր կրնայ ունենալ: Այս պարագային մեր դիմացը պէտք չէ տեսնել միայն Ազրպէյճանը, ուրիշ ուժեր ալ կան Ազրպէյճանի ետին, կողքին: Ճիշդ անոր համար կ՛ըսեմ` Ղարաբաղի հարցին գծով մենք երկու մօտեցում պէտք է ունենանք, երկու լեզուով պէտք է խօսինք` բանակի հզօրացումը եւ մեր դիւանագիտական, քաղաքական յարաբերութիւններու աւելի հզօրացումը:

Հարցազրոյցը` ԼԻԼԻԱ ԲԱՂՐԵԱՆԻ

Վերջերս լիբանանահայ համայնքն իրականացրել է ոգեկոչման արարողութիւններ` նուիրուած անցեալ տարուայ ապրիլեան պատերազմում յանուն հայրենեաց ի զէն ելած մերօրեայ հերոսների նահատակութեան տարելիցին: Այդ միջոցառումներին, որպէս հրաւիրեալ, մասնակցել է նահատակուած կամաւորականի հայր, Արցախի վաստակաւոր լրագրող Միքայէլ Հաջեանը:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Հաջեան, խօսենք այցի նպատակի մասին:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Նախ` երախտագիտութեան զգացումով միայն կարող եմ նշել, որ Պէյրութ եմ մեկնել ՀՅԴ Լիբանանի Կեդրոնական կոմիտէի հրաւէրով: Հրաւիրուել եմ որպէս կորուսեալ որդու ծնող` ապրիլեան պատերազմում նահատակուած մեր քաջորդիների յիշատակի ոգեկոչմանը նուիրուած արարողութիւններին մասնակցելու նպատակով, միջոցառումներ, որ նախաձեռնել եւ կազմակերպել էր ՀՅԴ Լիբանանի ԿԿ Քարոզչական մարմինը: Նշեմ, որ Լիբանանի մեր հայրենակիցները, ինչպէս որ համայն հայութիւնը, խոր ցաւ ու կսկիծ է ապրում այդ մարտերի ընթացքում մեր կրած մարդկային կորուստների համար` մեզ հետ հաւասարապէս սգալով Արցախի այն դիրքապահ զինուորների եւ նրանց օգնութեան հասած կամաւորականների նահատակութիւնը, ովքեր իրենց ամենաթանկագինը` կեանքը նուիրաբերեցին հող հայրենիի պաշտպանութեանը: Եւ քանի որ ոգեկոչման արարողութիւններին ինչպէս Արցախից, նոյնպէս եւ Հայաստանից հրաւիրուած էի միայն ես, ուստի այդ եւ այլ միջոցառումների ընթացքում ես ինձ զգում էի որպէս ոչ միայն հարազատ որդուս` Նորայրի, այլեւ մեր բոլոր նահատակների ծնող, հանդէս գալիս կորուսեալ զաւակների տէր դարձած բոլոր ծնողների անունից: Առհասարակ, իրականում ես մեր նահատակուած բոլոր տղաներին համարում եմ իմ զաւակները, ինչպէս որ, չեմ կասկածում ու շնորհակալական զգացումով եմ ընկալում, իրենց հերթին միւս որդեկորոյս ծնողներն են իմ որդուն համարում իրենց զաւակը:

Հ.- Ի՞նչ միջոցառումներ էին կազմակերպուել:

Պ.- Պէյրութին մերձակայ Պուրճ Համուտ քաղաքի կեդրոնում վեր է խոյանում մի հոյակերտ յուշարձան, որ կոչւում է Նահատակաց յուշակոթող: Այն նուիրուած է 1975-1990թթ. Լիբանանում տեղի ունեցած քաղաքացիական կռիւների ընթացքում` հայկական համայնքի ինքնապաշտպանութեան ժամանակ նահատակուած աւելի քան 150 զինեալ կամաւորականների յիշատակին: Լիբանանահայ համայնքի համար սրբավայր դարձած այդ յուշակոթողի մօտ էլ հէնց մարտի 29-ին տեղի ունեցաւ ապրիլեան պատերազմում նահատակուած մեր տղաների յիշատակին նուիրուած գլխաւոր հոգեհանգստեան արարողութիւնը: Մեծ բազմութիւն էր հաւաքուել: Համայնքի անդամները նախապէս իրազեկուել էին տեսաձայնային լրատուամիջոցներով եւ համացանցի ընկերային կայքէջերով, ամէնուրեք շէնքերի պատերին փակցուած կամ ինքնաշարժների դիմապակիներին դրուած յայտագրերի միջոցով:

Ներկայ էին համայնքի հոգեւոր առաջնորդները, քաղաքական, հասարակական, կրթական, բարեգործական, միւս կառոյցների ղեկավարները, Լիբանանի խորհրդարանի եւ կառավարութեան հայազգի անդամներ, հայ պարբերական մամուլի խմբագրապետներ, լրագրողներ: Հանդիսութեանը մասնակցում էին Լիբանանի Հանրապետութիւնում Հայաստանի Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Սամուէլ Մկրտչեանը եւ Մերձաւոր Արեւելքում Արցախի Հանրապետութեան մշտական ներկայացուցիչ Կարօ Քեպապճեանը: Այդտեղ էր հայկական փողային նուագախումբը, որը հնչեցրեց Լիբանանի, Հայաստանի եւ Արցախի պետական օրհներգերը: Տեղի ունեցած հոգեհանգստեան արարողութեանը Տէրունական աղօթքով հանդէս եկան Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան Լիբանանի թեմակալ առաջնորդ Շահէ եպս. Փանոսեանը, Հայ Կաթողիկէ եկեղեցու գերապայծառ Գէորգ եպիսկոպոս Ասատուրեանը, Հայ աւետարանական եկեղեցու վերապատուելի Փոլ Հայտոսթեանը, այլ հոգեւոր հայրեր: Նահատակաց յուշակոթողի պատուանդանին, ի յիշատակ Ապրիլեան պատերազմի մեր նահատակների, ծաղկեպսակ դրուեց Լիբանանի խորհրդարանի երեսփոխան, ՀՅԴ ԿԿ ներկայացուցիչ Յակոբ Բագրատունու, ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Բենիամին Պչաքճեանի եւ իմ համատեղ մասնակցութեամբ: Ապա ոգեկոչման արարողութիւնը` որպէս ժողովրդային հանդիսութիւն, շարունակուեց «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահում, որտեղ լեփ-լեցուն դահլիճի առջեւ ելոյթ ունեցան  երիտասարդ հասարակական-քաղաքական գործիչ Աշոտ Բագրատունին,  Հայաստանի դեսպան Սամուէլ Մկրտչեանը, «Ազդակ» թերթի տնօրէն Շահան Գանտահարեանը, հնչեցին հայրենասիրական երգեր, ցուցադրուեցին տեսերիզներ հայոց բանակի եւ Նորայր որդուս մասին, որից յետոյ ես հանդէս եկայ հիմնական բանախօսութեամբ:

Հ.- Ինչպիսի՞ հանդիպումներ ունեցաք հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ:

Պ.- Համաձայն այցի ծրագրի` ուզում եմ առանձնապէս նշել, որ ինձ բախտ է վիճակուել արժանանալ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս  Արամ Ա.-ի ընդունելութեանը եւ գրեթէ մէկ ժամ զրուցել վեհափառի հետ: Այցելել եմ «Լիբանանահայ օգնութեան խաչ», «Արցախ ֆոնտ» կազմակերպութիւններ, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան Լիբանանի Ազգ.  առաջնորդարան, Հայ կաթողիկէ եկեղեցու պատրիարքարան, սփիւռքի միակ հայկական` Հայկազեան համալսարան, հանդիպել ու զրոյց ունեցել նրա նախագահի հետ: Հանդիպումներ ու զրոյցներ եմ ունեցել ՀՀ դեսպան Սամուէլ Մկրտչեանի, Պուրճ Համուտի քաղաքապետ Մարտիկ Պօղոսեանի, Մերձաւոր Արեւելքում ԱՀ մշտական ներկայացուցիչ Կարօ Քեպապճեանի, ՀՄԸՄ-ի Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Գառնիկ Մկրտիչեանի, Համազգայինի «Լեւոն Շանթ» մշակութային կեդրոնի ատենապետ` Պետիկ Ծառուկեանի հետ: Այցելել եմ մի շարք հայկական վարժարաններ ու ճեմարաններ, խմբագրութիւններ, «Թռչնոց բոյն» որբանոց: Ընդհանուր առմամբ` մի քանի օրուայ ընթացքում 30-ից աւելի միջոցառումների ու հանդիպումների եմ մասնակցել, հանդէս եկել մի շարք բանախօսութիւններով: Այդ ամէնը, անշուշտ, իմ սրտին ու հոգուն մեծ լիցք է տուել:

Հ.- Ինչքա՞ն է կազմում հայ համայքը եւ ինչպիսի՞ն է ներհամայնքային կեանքը:

Պ.- Մինչեւ 1975-1990թթ. քաղաքացիական պատերազմը Լիբանանի հայկական գաղութն ունէր շուրջ 300 հազար բնակչութիւն, բայց այդ տարիներին մեծ արտագաղթ տեղի ունեցաւ, ինչի պատճառով գաղութը ներկայումս ունի շուրջ 100 հազար անդամ: Ունեն 30 դպրոց` ճեմարաններ, վարժարաններ` 12-ամեայ կրթութեամբ, Հայկազեան համալսարանը, որը լայն համբաւ է վայելում ոչ միայն հայութեան շրջանում, այլեւ` ամբողջ տարածաշրջանում: Ուսումն ամէնուրեք վճարովի է, քանզի իրականացւում է բացառապէս համայնքային միջոցների հաշուին: Մասնաւորապէս միջնակարգ դպրոցներում ուսման տարեկան վարձը կազմում է 2000, իսկ Հայկազեանում` 8000 ԱՄՆ տոլար: Մանկապարտէզները, որպէս նախակրթարաններ, միջնակարգ դպրոցների դաստիարակչական աշխատանքի հիմքն են կազմում, որտեղ սաները բանաւոր հիմունքերով հայերէնից բացի, իւրացնում են նաեւ արաբերէն եւ անգլերէն կամ ֆրանսերէն լեզուները, ապա, յաճախելով դպրոց, այդ լեզուների հետ մէկտեղ արդէն սովորում են նաեւ անգլերէն լեզուն, ընդ որում` այնքան հիմնաւոր, որ մայրենի լեզուի պէս տիրապետում են նաեւ այդ օտար լեզուներին: Ճեմարաններից մէկի նախակրթարանում հաճելիօրէն ականատես եղայ, թէ ինչպէս 3-4 տարեկան երեխաները ֆրանսերէն երգում են Շարլ Ազնաւուրի հանրայայտ «Քեզ համար, Հայաստան» երգը: Անչափ յուզիչ էր:

Այցի ծրագրի շրջանակներում եղել եմ Հայոց ցեղասպանութեան նահատակների յուշահամալիրում, խոնարհուել օսմանեան Թուրքիայում եւ Արեւմտեան Հայաստանում զանգուածային կոտորածների զոհ դարձած մեր հայրենակիցների յուշարձանի առջեւ, այցելել եմ Անթիլիասի համալիր` եկեղեցի, թանգարան, հայկական պաշտամունքային օճախներ` եկեղեցիներ ու վանքեր` առաքելական, կաթողիկէ, աւետարանական: Վերջին այցելութիւններիցս մէկը «Թռչնոց Բոյն» որբանոցն էր, որը բացուել է Ցեղասպանութիւնից յետոյ եւ գործում է առայսօր:

Հ.- Որպէս լրագրող` ի՞նչ կ՛ասէք լրատուական դաշտի մասին:

Պ.- Բազմազան եւ աշխուժ է լրատուական դաշտը: Լոյս են տեսնում «Ազդակ», «Զարթօնք», «Արարատ», «Խօսնակ» եւ մի շարք այլ տպագիր պարբերականներ` ընթերցող հանրութեանը ներկայանալով նաեւ ելեկտրոնային կայքէջերի տեսքով: Գործում է «Վանայ Ձայն» ռատիոկայանը, ՕTV արաբական հեռուստաընկերութեան հայկական խմբագրութիւնը` լուրերի ամէնօրեայ թողարկմամբ, 20 րոպէ տեւողութեամբ: Այդ լրատուամիջոցները, ինչպէս պարզուեց հանդիպումների ընթացքում, մեծապէս շահագրգռուած են ու պատրաստ համագործակցելու արցախցի իրենց գործընկերների հետ: Նշեմ, որ այցի ծրագրի համաձայն, «Ազդակ»-ի մամլոյ լսարանում հանդէս եմ եկել բանախօսութեամբ «Արցախի լրատուական դաշտի համայնապատկերը» թեմայով: Բացի այդ, հանդիպումներ եւ Արցախի լրատուամիջոցների հետ փոխգործակցութեան հարցերի շուրջ զրոյցներ եմ ունեցել վերը նշուած պարբերականների խմբագրատներում, հարցազրոյցներ տուել «Վանայ ձայն» ռատիոկայանին, OTV հեռուստաալիքի հայկական խմբագրութեանը, վերջինս հաղորդուել է արդէն ապրիլի 9-ին` շուրջ կէս ժամ տեւողութեամբ: Նոյնը վերաբերում է նաեւ մարզամշակութային ոլորտների կառոյցներին: Կարծում եմ` այս ուղղութեամբ բաւական աշխատանք կայ կատարելու, այդ թւում` առանձնապէս նաեւ մեր կողմից, ինչի շնորհիւ կը շահենք ե՛ւ մենք, ե՛ւ սփիւռքը, ի մասնաւորի` լիբանանահայ համայնքը:

Հ.- Որպէս վերջաբան` ներկայացրէք ձեր տպաւորութիւններն այս այցելութիւնից:

Պ.- Բաւական աշխոյժ կեանքով ապրող համայնք է, որն իր բոլոր հանրային ձեռնարկներն իրականացնում է բացառապէս սեփական միջոցների հաշուին:

Նշեմ նաեւ, որ սիրտդ հպարտութեամբ է լցւում, երբ Պէյրութում, Պուրճ Համուտում, Լիբանանի այլ հայահոծ բնակավայրերում հանդիպում ես հայատառ ցուցանակներով տարաբնոյթ հաստատութիւնների, խանութների, սպասարկման սրահների եւ այլ կառոյցների անուններ` արաբերէնի եւ անգլերէնի հետ զուգահեռ:

Հարցազրոյց Լիբանանահայ
Գեղանկարիչ Գրիգոր Կարապետի Հետ

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Լիբանանի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Իտալիոյ դեսպանատուներուն նախաձեռնութեամբ ու հովանաւորութեամբ,  հինգշաբթի, 4 մայիս  2017-ին, երեկոյեան ժամը 7:30-ին, Հայաստանի դեսպանատան մէջ պիտի կատարուի լիբանանահայ գեղանկարիչ Գրիգոր Կարապետի ցուցահանդէսին բացումը:

Գրիգոր Կարապետ անհատական եւ հաւաքական բազմաթիւ ցուցահանդէսներով հանդէս եկած է եւրոպական շատ երկիրներու, ինչպէս նաեւ Հայաստանի, Միացեալ Նահանգներու եւ Լիբանանի մէջ:

Ստորեւ  կը ներկայացնենք «Ազդակ»-ի հարցազրոյցը Գրիգոր Կարապետին հետ դեսպանատան մէջ տեղի ունենալիք ցուցահանդէսին գծով: Նշենք, որ ցուցահանդէսը բաց պիտի ըլլայ ուրբաթ, 5 մայիս եւ շաբաթ, 6 մայիս առաւօտեան ժամը 10:00-էն մինչեւ երեկոյեան ժամը 4:00:

«ԱԶԴԱԿ».- Խօսինք ցուցահանդէսին նիւթին մասին:

ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՐԱՊԵՏ.- Այսօր ռուսը հիացմունքով կը կարդայ Պոտլերի գործերը, ֆրանսացին կը կարդայ Թոլսթոյ, աշխարհը հիացմունքով կը դիտէ Սպանիոյ մէջ արաբ իսլամական մշակութային կոթողները` միաձուլուած քրիստոնէական եւրոպական մշակութային կոթողներուն հետ, հայը հիացմունքով կը կարդայ իտալացի Տանթէի «Աստուածային կատակերգութիւնը», իտալացին` Դանիէլ Վարուժանը, ես` իբրեւ հայ, հիացմունքով կը դիտեմ Ժըպրան Խալիլ Ժըպրանի նկարչական գործերը, իսկ Ժըպրանը ինք հիացած եւ ազդուած է անգլիացի Ուիլիըմ Պլէյքի գործերէն. այս բոլոր օրինակները ցոյց կու տան, որ աշխարհի ժողովուրդներու յարաբերութեան բարձրագոյն գագաթը իրենց մշակութային առեւտուրն է, իսկ ի՛նչ է ազգի մը մշակոյթը, եթէ ոչ իր ինքնութիւնը: Այս ցուցահանդէսը իր արուեստով քով-քովի կը բերէ Լիբանանը, Հայաստանը եւ Իտալիան: Մէկ կողմէ ցուցահանդէսը կ՛ընդգծէ ինքնութեան հարստութեան խնդիրը, իսկ միւս կողմէ` ժողովուրդներու մշակութային բարեկամութիւնը: Տեսէք, մենք` իբրեւ հայ, կը կրենք մեր ազգին եւ ապրած երկրին մշակոյթը: Այս երեւոյթը մեծապէս կը խանդավառէ զիս: Պատկերացուցէք աշխարհի տարածքին ամէն տեղ հայ կայ. մենք ֆիզիքապէս ամէն տեղ ենք, եւ ամէն մէկս իր ապրած երկրին մշակոյթը կը կրէ, ասկէ աւելի մեծ հարստութիւն չի կրնար ըլլալ: Այս իրականութեան ծանօթ ենք, բայց եթէ կարելի ըլլայ այս իրականութիւնը օգտագործել մշակութային, քաղաքական եւ տնտեսական տեսանկիւնէ, իրապէս աշխարհի մեծ, շատ մեծ ուժ կը դառնանք:

Գիտէք, հազարաւոր տարիներ առաջ նաւերը միայն զինուորներ եւ գերիներ չեն փոխադրած, միայն վաճառականութիւն եւ առեւտուր չեն ըրած, այլեւ երկրէ-երկիր, ովկիանոսէ-ովկիանոս մշակոյթ ալ փոխադրած են: Ինչքա՜ն երկիրներ փոխադարձաբար հարստացած են մշակոյթի եւ արուեստի առեւտուրով: Եթէ պահ մը կեդրոնանաք միայն Միջերկրական ծովուն վրայ եւ մտաբերենք, թէ ի՜նչ դեր ունեցած է այս հրաշք ծովը դարերու ընթացքին ժողովուրդներու մշակոյթներու փոխանակման եւ բարեկամական յարաբերութիւններու մշակման գործին մէջ: Հետեւաբար, այս ցուցահանդէսին երեք ինքնութիւնները` հայկական լիբանանեան եւ իտալական, քով-քովի բերելը, երեք երկիրներ համատեղել կը նշանակէ, հազարաւոր տարիներու ընթացքին տեղի ունեցած մշակութային առեւտուրը մէկ ամբողջութեան մէջ տեսնել:

Ըսեմ նաեւ, որ ոճս կը պատկանի գերիրապաշտական ուղղութեան` խորհրդապաշտ եւ գերիրապաշտ է, հետեւաբար քիչ մը աւելի խորը կը թափանցեմ եւ կը փորձեմ գործերուս մէջ խօսիլ այն բաներուն մասին, որոնց մասին լուսանկարչական մեքենան չի կրնար խօսիլ: Իրապաշտ գործ մը դժուար թէ կարենայ խօսիլ այն բաներու մասին, որոնց ես կ՛անդրադառնամ իմ գործերովս. կը փորձեմ թափանցել մարդու հոգիին ծալքերուն մէջ եւ տեսնել ու ապրիլ հոգեվիճակներ, զորս սովորական աչքերով մարդ չի կրնար տեսնել:

«Ա».- Ինչպէ՞ս կը ծնին ձեր պատկերները. նախապէս կ՛ունենա՞ք մտայղացում, թէ՞ ուղղակի պաստառին վրայ կ՛աշխատիք:

Գ. Կ.- Պատկերներս նորածինի կը նմանցնեմ. չեմ գիտեր` ի՛նչ պիտի ծնի, ինչպէ՛ս պիտի ծնի: Ես ունիմ աշխատելու եւ ստեղծագործելու բուռն մարմաջ: Կը պատահի, որ տեսիլք մը ունենամ եւ սկսիմ, բայց այդ ալ ժամանակի ընթացքին կրնայ փոխուիլ, կրնայ պատկերս երեւակայածէս բոլորովին այլ աւարտ ունենալ: Օրերու, շաբաթներու աշխատանքի ընթացքին արուեստը ինք կ՛որոշէ, գոյնն ու գիծը իրե՛նք կ՛որոշեն ամէն բան: Չի բացատրուիր բառերով. այն ինչ որ իմ հոգիէս եւ մտքէս, իմ ներքին զգացական եւ ոգեղէն աշխարհէս, ձեռքէս, վրձինէս, բան մը կ՛անցնի գործիս, ինծի համար կը դառնայ խորհուրդ: Թէ՛ սկսելու ժամանակ, թէ՛ ընթացքին որեւէ գործի վերաբերեալ յստակութիւն չեմ ունենար մտքիս մէջ: Կը պատահի, որ աւարտած գործս տարիներ ետք կրկին մշակեմ, փոփոխութեան ենթարկեմ: Ամէն մէկ գործ կեանք մըն է: Ինչպէս որ կեանքը կատարեալ չէ, թերութիւններ ունի, անաւարտ երեւոյթներ ունի, նոյնպէս ալ պատկերները անաւարտ բաներ կ՛ունենան: Երբ կեանքը կը փոխուի, բնականաբար արուեստի գործն ալ կը ձեւափոխուի, որովհետեւ կեանքի մասին կը խօսի:

«Ա.».- Այսօր մարդկութիւնը կ՛ապրի դժուար օրեր` պատերազմներ, տնտեսական ճգնաժամ, ձեր կարծիքով, այս թոհուբոհին մէջ ո՞ւր  է գեղանկարիչը եւ ի՞նչ է անոր դերը:

Գ. Կ.- Ներկայ դարուն աշխարհի մէջ խանգարուած վիճակ մը կը տիրէ: Արուեստագէտն ու նկարիչը անպայման առաջին ազդուողները կ՛ըլլան, եւ բնական է, որ արուեստագէտին գործերուն մէջ ցոլայ այդ վիճակը, եթէ ան անկեղծ, իր ժամանակը ապրող, իր ժամանակին գիտակից արուեստագէտ է: Միւս կողմէն ալ ամէն արուեստագէտ իր աշխարհը կ՛ունենայ: Շատեր արտաքին տգեղ ու վատ իրադարձութիւններուն կը հակադրուին իրենց պայծառ ու խաղաղ պատկերներով, գեղեցիկ ու հանդարտ տեսարաններով:

Այս պահուն յիշեցի Համազգայինի «Թորոս Ռոսլին» ակադեմիայի առաջին ուսուցիչիս` Յարութիւն Թորոսեանին խօսքը` ինծի. «Փրկութիւնը քու մէջդ է»: Մարդ ինքն է, որ պիտի ունենայ գիտակցութիւնը, ուժը, պատրաստակամութիւնը  եւ համեստութիւնը իր ճամբան քալելու` անկեղծ ըլլալով իր անձին հետ, արուեստին եւ միջավայրին հետ: Իսկ արուեստագէտի փրկութիւնը հասունութեան հասնիլն է, հասարակութեան մէջ տեղ ու դեր ունենալն է. արուեստագէտ ըլլալը կեանքը գեղեցկացնելու առաքելութիւն է, կեանքի իրադարձութիւններու մասին ճիշդ ձեւով խօսելու առաքելութիւն է:

*
*   *

Արուեստագէտ Գրիգոր Կարապետ «Ազդակ» այցելութեան առիթով թերթի գեղանկարներու հաւաքածոյին նուիրեց նաեւ իր կարեւոր գործերէն «Ժամանակի ասպետները» «Թայմզ Նայթց») խորագրեալ գեղանկարը:

«Երկիր»-ի Հարցազրոյցը Հյդ Բիւրոյի Ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի Հետ

 Յառաջիկայ մէկ շաբաթուան ընթացքին ՀՅԴ-ն եւ ՀՀԿ-ն նոր համագործակցութեան յուշագիր պիտի ստորագրեն: Այս եւ այլ հարցերու մասին «Երկիր»-ը հետեւեալ զրոյցը ունեցած է ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանին հետ:

«ԵՐԿԻՐ».- Մամուլը յամառօրէն գրում է, որ ՀՅԴ-ի եւ վարչապետ Կարէն Կարապետեանի յարաբերութիւնները լարուած են: Այսօր էլ թերթերից մէկը գրել էր, թէ իբր երէկ մի խնճոյքում Կարէն Կարապետեանի կատակների հիմնական թեման եղել են դաշնակցականները, թէ իբր դաշնակցական նախարարներին մտածում է կանանցով փոխարինել:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ներկայ չեմ եղել այդ թերթի մատնանշած խնճոյքին, չգիտեմ` ո՛վ ի՞նչ է ասել, բայց կարծում եմ, որ այն մարդիկ, ովքեր նման լուրեր են տարածում, այլ նպատակներ են հետապնդում: Ես չեմ ուզում այդ խաղին կուլ գնալ: Այդուհանդերձ, կատակի ժամանակ կարելի է շատ բան ասել, բայց, միեւնոյն ժամանակ, կին նախարար ունենալը կատակելու բան չէ: 21-րդ դարում մարդկութիւնը ձգտում է, որ կանայք նոյնչափ ներկայացուածութիւն ունենան քաղաքականութեան մէջ, կառավարութիւնների մէջ, որչափ տղամարդիկ: Ի՞նչ վատ կը լինի, եթէ անգամ վարչապետն էլ կին լինի: Մերքելը կին է, վա՞տ վարչապետ է: Դրա մէջ ոչ մի անպատեհութիւն չկայ, զարմանալու բան չկայ, 21-րդ դարում պէտք է այդպէս մտածել:

«ԵՐԿԻՐ».- Այդուհանդերձ, լարուա՞ծ են Դաշնակցութեան եւ վարչապետի յարաբերութիւնները: Եւ, ի վերջոյ, ինչո՞ւ է ուշանում  ՀՀԿ-ՀՅԴ համագործակցութեան յուշագրի ստորագրման արարողութիւնը:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Իրականութեան մէջ նման բան չկայ: «Լարուածութիւն»-ն այս դէպքում շատ կոպիտ բառ է: Բնականաբար, մարդիկ ենք, տեսակէտներ ունենք, քննարկումներ են լինում, բայց, վերջիվերջոյ, կայացւում են որոշումներ: Համաձայնագրի բնագիրը պատրաստ է, չստորագրելու պատճառ, որպէս այդպիսին, չկայ, ՍԴ որոշմանն էինք սպասում: Կարծում եմ, որ մօտ օրերս կը լինի ստորագրման արարողութիւնը:

Մենք ունենք բնականոն յարաբերութիւններ վարչապետի հետ, ունենք տեսակէտներ, երբեմն այդ տեսակէտները համընկնում են, երբեմն` տարբերւում իրարից, բայց որեւէ լարուածութիւն մեր յարաբերութիւններում չկայ:

«ԵՐԿԻՐ».- Կարէն Կարապետեանի համար ընդունելի՞ են ձեր երեք նախարարները:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Նախ մեզ համար պէտք է ընդունելի լինեն մեր նախարարները: Այստեղ է հիմնական հարցը. երբ երկու ուժ համագործակցում են, պէտք է կարողանան մէկը միւսի տեսակէտն ընդունել: Ի հարկէ (վարչապետը-խմբ.) իրաւունք ունի մեր նախարարների մասին տեսակէտ ունենալու, բայց նաեւ մենք էլ կարող ենք նրա նախարարների մասին տեսակէտ ունենալ, եւ այդ տեսակէտները կարող են տարբերուող լինել: Բայց կարծում եմ, որ այս հանգրուանում նման հարց չկայ:

«ԵՐԿԻՐ».- ՀՀԿ-ՀՅԴ նոր ստորագրուելիք յուշագիրն անժամկէ՞տ է, թէ՞ մինչեւ 2018 թուականն է:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այս հանգրուանում մեր նոր համաձայնագիրը, ինչպէս նախորդը, բնականաբար, անժամկէտ է լինելու: Սակայն նոյն համաձայնագրում նաեւ գրուած է, թէ ո՛ր դէպքում այն կարող է չեղեալ յայտարարուել: Համաձայնագիրը չեղեալ յայտարարելու ձեւը նախատեսել ենք, բայց համագործակցութեան համար ժամկէտ չենք նախանշել:

«ԵՐԿԻՐ».- Շա՞տ է տարբերուելու նոր համաձայնագիրը գործողից:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Չի տարբերուելու: Այս նոր համաձայնագիրը գործողի լրացուած տարբերակն է: Կառավարութիւնն ինչպէս պէտք է աշխատի. այս մասով է, որ նոր լրացումներ կան:

«ԵՐԿԻՐ».- Դաշնակցութիւնը համագործակցութեան շուրջ համաձայնութիւնը ո՞ւմ հետ է ձեռք բերել, ո՞ւմ հետ է բանակցում` նախագահ Սարգսեանի՞, վարչապետ Կարապետեանի՞…

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ծրագրային խօսակցութիւնները եղել են երկուսի հետ: Որոշակիօրէն համաձայնութիւնը ձեռք է բերուել ՀՀ նախագահ, ՀՀԿ ղեկավար Սերժ Սարգսեանի հետ:

«ԵՐԿԻՐ».- ՀՅԴ-ն պահպանելո՞ւ է իր երեք նախարարական պաշտօնները:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Մի՛ շտապէք, բայց կարծում եմ` այո:

«ԵՐԿԻՐ».- Նոյն նախարարներո՞վ:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Մի՛ շտապէք, բայց կարծում եմ` այո՛:

«ԵՐԿԻՐ».- Իսկ հնարաւո՞ր է` անգամ ընդլայնէք ձեր տեղն ու դիրքը իշխանութեան մէջ:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Մենք փոքր երկիր ենք, ունենք ազգային խնդիրներ, եւ այստեղ ազգային ուժերի առաւելագոյն լարումը կարեւոր է: Դրա անհրաժեշտութիւնը տեսել է այն ուժը, որը մեծամասնութիւն ունի այսօր խորհրդարանում: Նրանք դիմել են մեզ, եւ մենք տեսել ենք, որ մեր երկրի եւ մեր ժողովրդի համար այն դերակատարութիւնը, որ կարող ենք ունենալ` կառավարութիւնում լինելով, իմաստաւորուած է: Մենք գնում ենք` դերակատարութիւն ունենալու: Մենք չենք տրւում որեւէ ուժի, մենք գնում ենք յստակ, ճշդուած, սպիտակի վրայ սեւով գրուած նպատակների իրականացման համար համագործակցութեան եւ յոյս, հաւատ ունենք, որ դա մեզ կը յաջողուի: Իսկ եթէ չյաջողուի, մեզ համար վերադարձի կամուրջը միշտ կայ ու կայ:

«ԵՐԿԻՐ».- Ե՛ւ քաղաքագիտական շրջանակներում, ե՛ւ մամուլում յաճախ կարելի է հանդիպել հետեւեալ մտքին, որ ՀՀԿ-ն ՀՅԴ-ի հետ համագործակցութեան գնում է սփիւռքում Դաշնակցութեան ունեցած տեղի եւ դիրքի պատճառով: Հայաստանի Դաշնակցութեան կարիքն ունի՞ ՀՀԿ-ն:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Սփիւռքում Դաշնակցութեան գործօնի մասին դիտարկումը ճիշդ է, բայց դա իրականութեան միայն մի մասն է: Իսկապէս, Դաշնակցութեան` սփիւռքեան համահայկական ուժ լինելու իրողութիւնը շատ է կարեւորում նախ Դաշնակցութիւնը: Սա կասկածից վեր է: Շատ բնական է, որ որեւէ ուժ, որ Դաշնակցութեան հետ համագործակցում է, նաեւ հաշուարկում է Դաշնակցութեան` համահայկական գործօն լինելու իրողութիւնը: Սա բնական է: Բայց սա չի նշանակում, որ նսեմանում է այն դերակատարութիւնը, որ մենք կարող ենք Հայաստանում ունենալ եւ ունենք Հայաստանում: Նոյն այդ մարդիկ ընդունում են, որ Դաշնակցութիւնը Հայաստանում ամենակազմակերպուած ուժն է, ամենակարգապահն է, ամենագաղափարականը: Դաշնակցութիւնը մէկ ամբողջութիւն է, չի կարելի մէկը միւսից առանձնացնել:

«ԵՐԿԻՐ».- Այդուհանդերձ, ձեր դէմքը կորցնելու մտավախութիւն չունէ՞ք` դարձեալ համագործակցութեան յուշագիր ստորագրելով ՀՀԿ-ի հետ:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ամենամեծ անպատեհութիւնն այն է, որ մենք չկարողանանք էական ներդրում ապահովել կառավարութեան գործի մէջ, հարցերը նոյն կերպ մնան չլուծուած, ինչ մինչ մեզ էր: Այո՛, մեր ամենամեծ վախն այն է, որ մենք կարող ենք մեր դէմքը կորցնել, որովհետեւ եթէ չկարողանանք ինքնուրոյնութիւն դրսեւորել, չկարողանանք յստակ դերակատարութիւն ունենալ, կայ, ի հարկէ, այդ մտավախութիւնը: Մենք գնում ենք այս համագործակցութեանը եւ հաւատում, որ ունենք որոշակի առաքելութիւն` մեր գաղափարախօսութեանը, մեր յայտարարուած ծրագրերին համահունչ դերակատարութիւն ունենալ կառավարութեան մէջ: Այս հարցում վճռական ենք եւ հաւատով ենք: Նաեւ գիտակցում ենք, որ կարճ ժամանակուայ փորձը տալիս է այդ որպէս այդպիսին մասնակցութիւն ունենալու հնարաւորութիւնը: Սակայն երբեք եւ երբեք չի կարող այս համագործակցութիւնը մեկնաբանուել այնպէս, որ մենք տրուել ենք ինչ-որ դասաւորուածութեան, յարմարուել ենք կացութեանը: Դա բացառուած է Դաշնակցութեան պարագայում: Եւ մենք ունենք համապատասխան  կուսակցական կամքը, որ անհրաժեշտութեան դէպքում յետքայլ անենք: Եւ կարծում եմ, որ մեր համագործակցութիւնից մեր երկիրը կը շահի, մեր յետքայլից մեր երկիրը չի շահի, բայց նաեւ գիտակցում ենք, որ մեր երկրին կարող ենք օգտակար լինել, կարելի է այս երկրին ծառայել, կարելի է այս երկրի զարգացման գործին մասնակից դառնալ` թէ՛ իբրեւ ընդդիմութիւն, թէ՛ իբրեւ իշխանութիւն: Այդպէս չէ, որ եթէ մենք իշխանութեան մէջ չլինենք, չենք կարող այս երկրին օգտակար լինել: Հաւատում եմ, որ կարող ենք, բայց եւ հաւատում եմ, որ կարող ենք շատ աւելի ազդեցիկ ներկայութիւն եւ մասնակցութիւն ունենալ գործի մէջ: Նպատակը չի փոխւում: Նպատակն այս երկիրն է եւ այս ժողովուրդը, որովհետեւ պէտք է կարողանանք ժողովրդի հոգսը թեթեւացնել եւ մեր ազգային նպատակների մէջ ոչ մի նահանջ չարձանագրել:

«ԵՐԿԻՐ».- Ձեր նախարարները, այս կառավարութիւնը ձեր մատնանշած ուղիո՞վ են գնում:

ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Մի բան կարող եմ ասել` այդ ուղիով պէտք է գնան, յամենայն դէպս այդ ուղուց շեղուած չեն:

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Լիբանանի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանութեան հրաւէրով անցնող օրերուն Լիբանան կը գտնուէր Հայաստանի կարեւորագոյն համալսարանները ներկայացնող պատուիրակութիւն մը, որ արեւելումի  հանդիպումներ ունեցաւ Լիբանանի հայ վարժարաններու բարձրագոյն կարգերու աշակերտներուն հետ, որոնց ներկայացուց ԵՊՀ-ի, բժշկական, բազմարհեստից համալսարաններու եւ Եւրոպական ակադեմիայի մէջ ուսուցուող մասնագիտութիւնները: Այս ծրագիրին մասին յաւելեալ տեղեկութիւն ունենալու նպատակով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ Երեւանի պետական համալսարանի սփիւռքագիտութեան ամպիոնի վարիչ դոկտ. Արման Եղիազարեանի եւ Հայաստանի Ազգային ճարտարագիտական համալսարանի կրթական ծրագիրներու եւ ուսումնամեթոտական աշխատանքներու արհեստագիտութեան դոկտ. փրոֆ. Մարինա Բաղդասարեանի հետ:

«ԱԶԴԱԿ».- Խօսինք Լիբանան այցելութեան ձեր նպատակին ու ծրագիրին մասին:

ԱՐՄԱՆ ԵՂԻԱԶԱՐԵԱՆ.- Վերջին շրջանին բարձրագոյն կրթութիւն ստանալու համար սփիւռքի մէջ ծայր առած է հետաքրքրութեան ալիք մը` Հայաստանի Հանրապետութեան կրթական համակարգին եւ բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններուն շուրջ: Լիբանանի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանութիւնը կազմակերպեց, որ Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնական համալսարաններէն մենք` ներկայացուցիչներս, գանք Լիբանան եւ հանդիպինք վարժարաններու աշակերտներուն հետ, որպէսզի ներկայացնենք մեր առաջարկելիք ծրագիրը  եւ այն բոլոր հնարաւորութիւնները, որոնցմէ կրնան օգտուիլ սփիւռքահայ ուսանողները Հայաստանի մէջ: Երեք օրերու ընթացքին մենք հանդիպում ունեցանք հայ վարժարաններու բարձր կարգերու աշակերտներուն հետ: Ներկայացուցինք մեր չորս համալսարաններու` Երեւանի պետական համալսարանի, Ճարտարագիտական համալսարանի, բժշկական համալսարանի եւ Եւրոպական ակադեմիայի ծրագիրները: Ես` որպէս Երեւանի պետական համալսարանի ներկայացուցիչ, ներկայացուցի համալսարանի 60 կրթական մասնագիտութիւնները,  որոնց կրնան դիմել սփիւռքահայերը: Ներկայացուցինք նաեւ այն բոլոր հնարաւորութիւնները, որոնք Հայաստան կ՛առաջարկէ սփիւռքահայերուն, ինչպէս, օրինակ, առաւել կարեւոր ուղղութիւններով ուսանողներուն համար անվճար տեղեր, մասնաւորաբար պետութեան հաշուոյն ուսանելու հնարաւորութիւն. այդ երեք ուղղութիւններն են` հայագիտութիւն, մանկավարժութիւն եւ արուեստ, որոնց ընտրութեան պարագային սփիւռքահայերը մեծ հնարաւորութիւններ ունին անվճար ուսանելու: Ըսեմ նաեւ, որ Լիբանանի հետ համեմատելով` Հայաստանի կրթաթոշակները անհամեմատօրէն աժան են, բայց որակը նոյնն է, երբեմն ալ` աւելի լաւ, ինչպէս` արհեստագիտական ուղղութիւնները:

Աշակերտներուն հետ հանդիպումներու ընթացքին մենք ներկայացուցինք ծրագիրները եւ կապեր հաստատեցինք, որպէսզի աշակերտները կարենան գալ եւ Հայաստան ուսանիլ: Մենք մեր աջակցութիւնը, թէ՛ անհատապէս, թէ՛ մեր համակարգի իմաստով, ամբողջովին կը տրամադրենք սփիւռքահայ ուսանողներուն: Կ՛ուզեմ նաեւ շնորհակալութիւն յայտնել դեսպանին եւ սփիւռքի հարցերով դեսպանի կցորդին, որոնք կրցան մեզի համար ապահովել լաւագոյն պայմանները` այս ծրագիրը կեանքի կոչելու:

ՄԱՐԻՆԱ ԲԱՂԴԱՍԱՐԵԱՆ.- Ես կը ներկայացնեմ Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային բազմարհեստից համալսարանը: Մենք կը պատրաստենք ճարտարագէտները: ԵՊՀ-ը ունենալով հայագիտական ուղղութեամբ որոշակի մասնագիտութիւններ` աւելի շփում ունեցած է սփիւռքահայ ուսանողներուն հետ, մինչ  մեր  համալսարանի առումով իրօք կը նկատենք, որ մարդիկ տեղեկութիւն անգամ չունին ճարտարագիտական համալսարանին մասին: Ըստ էութեան, բաւական երկար ժամանակէ ի վեր Լիբանանի հետ որոշակի տեղեկատուութիւն եւ հանդիպում դպրոցներուն հետ չէ եղած, մինչ անցեալին Լիբանանէն ունեցած ենք մեծ թիւ ուսանողներ, որոնք այսօր աշխարհի տարածքին սփռուած են եւ դարձած` յայտնի մասնագէտներ, մասնաւորապէս` ճարտարապետութեան մէջ: Մենք գոհունակութեամբ ընդունեցինք Լիբանանի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանութեան առաջարկը, եւ կը կարծեմ, որ պիտի յաջողի այս ծրագիրը:

Մեր համալսարանը ունի երկու ուսումնարան, վեց բաժանմունք եւ բազմաթիւ մասնագիտութիւններ: Սփիւռքահայերը մեր նշած համալսարաններուն մէջ շատ աւելի դիւրին կ՛ընդունուին, քան` Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիները, որովհետեւ սփիւռքահայերը պետութեան որոշումով գիտելիքներու սովորական ստուգումով կրնան ընդունուիլ, մինչ հանրապետութեան քաղաքացին մրցոյթի պիտի մասնակցի, որպէսզի ընդունուի: Մեր հանդիպումներու ընթացքին ներկայացուցինք, թէ ինչպիսի՛ կառուցուածք ունին համալսարանները եւ ի՛նչ լեզուով կ՛իրականանայ կրթութիւնը: Մեր քով կրթութիւնը կարելի է իրականացնել ե՛ւ հայերէն, ե՛ւ անգլերէն լեզուներով: Ներկայացուցինք նաեւ ուսման համար հարկ եղած անհրաժեշտ փաստաթուղթերը. այս գործընթացի առաջին օղակը կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութիւնն է, գործերը պէտք է ներկայացուին ու ընթացք առնեն այս խողովակով եւ անկէ ետք գան համապատասխան համալսարան: Առաջարկեցինք նաեւ, որ ապագայ դիմորդները, որոնք որոշ հարցերու մէջ դժուարութիւն ունին կամ կ՛ունենան, նախապատրաստական դասընթացքներու մասնակցին, որ բաւական հնարաւորութիւն կու տայ կարճ ժամանակամիջոցին մէջ ձեռք բերել այն գիտելիքները, որոնք համալսարան մուտքի համար անհրաժեշտ են: Մեզի հետ բերուած համալսարաններու գրքոյկները բաժնեցինք աշակերտներուն, որպէսզի սկսին զանոնք ուսումնասիրել: Մենք տուինք նաեւ մեր հասցէները, որ կապի մէջ մնան մեզի հետ: Ես կը կարծեմ, թէ այս ծրագիրը որպէս առաջին քայլ` բաւական խրախուսող էր: Այս հանդիպումը դեռ միայն սկիզբն է, գործընացը կը շարունակուի, եւ ես կը կարծեմ, թէ   որոշակի ազդեցութիւն կ՛ունենայ: Հայաստան յառաջ կ՛երթայ, եւ այս առումով մենք ունինք տալու բան:

«Ա.».- Ինչպէ՞ս կայացան աշակերտներուն հետ ձեր հանդիպումները:

Ա. Ե.- Հայ աշակերտներուն հետ հանդիպեցանք «Եռագոյն-Երջօ Սամուէլեան» սրահին մէջ. մէկ խօսքով, հայ երեք յարանուանութիւններուն պատկանող գրեթէ բոլոր դպրոցներու բարձրագոյն կարգերու աշակերտներուն հետ հանդիպում ունեցանք:

Այնճարի մէջ կայացած հանդիպումը շատ աշխուժ էր, որովհետեւ կը մասնակցէին նաեւ ծնողները, իսկ Պէյրութի մէջ աշակերտական հաւաքներուն ծնողները ներկայ չէին: Ծնողները մեծ դեր կը խաղան իրենց զաւակներու մասնագիտութեան ընտրութեան հարցին մէջ: Աշակերտներուն կողմէ հետաքրքրութիւնն ու աշխուժութիւնը նկատելի էր, բայց պէտք է այս գործին մէջ ներգրաւել նաեւ ծնողները, որոնք նիւթական հարցերը պիտի լուծեն: Նկատելի էր նաեւ տնօրէններու եւ ուսուցիչներու մեծ հետաքրքրութիւնը այս ծրագիրի ուղղութեամբ: Երբ աշակերտները մեր տուած գրքոյկները տուն տանին, բնական է, որ ծնողները հետաքրքրուին:

Մ. Պ.- Ըսեմ նաեւ, որ ելեկտրոնային հասցէներ փոխանակեցինք: Մենք պատրաստ ենք պատասխանելու եւ օգնելու բոլոր հարցերուն եւ մտահոգութիւններուն պարագային: Այս մէկը գործընթացին սկիզբն է, ամէն ձեւով պէտք է շարունակենք աշխատանքը:

«Ա.».- Ի՞նչ երեւոյթ առաւելաբար հետաքրքրեց աշակերտները:

Ա. Ե.- Հիմնականը կեցութեան հարցն էր: Նախ ըսեմ, որ մեր բոլոր համալսարանները ունին հանրակացարաններ, ուր ուսանողներուն գրեթէ անվճար կը յատկացուին սենեակներ: Երկրորդ` ընդունուիլ Հայաստանի Հանրապետութեան համալսարաններ, ինքնըստինքեան կը նշանակէ ստանալ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ երկարաժամկէտ բնակութեան իրաւունք:

Ես կը ներկայացնեմ Երեւանի պետական համալսարանի սփիւռքագիտութեան բաժինը, որ ունի հայագիտականի մագիստրոսական ծրագիր: Համազգայինի խնդրանքով եւ գործակցութեամբ այս մասնագիտութիւնը մտաւ Երեւանի պետական համալսարան, որովհետեւ այս մասնագիտութեան վկայականն է, որ հարկաւոր է Լիբանանի հայկական վարժարաններուն մէջ ուսուցանելու համար: Յայտնեմ նաեւ, որ Լիբանանի պետութեան կողմէ մեր վկայականներուն զգալի մասը ընդունուած եւ ճանչցուած է:

Իսկ ինչ կը վերաբերի լեզուին, Հայաստանի մէջ խնդիր չկայ հայոց լեզուի երկու ճիւղերուն` արեւելահայերէնին եւ արեւմտահայերէնին միջեւ: Մենք խնդիր չենք նկատեր, երբ ուսանողը դասական ուղղագրութեամբ գրէ: Լեզուական խոչընդոտ երբեք չէ եղած եւ պիտի չըլլայ:

Մ. Պ. – Այսօրուան դրութեամբ մեր համալսարաններուն մէջ ունինք  սուրիացի հայ ուսանողներ, որոնք Երեւան եկան եւ շարունակեցին իրենց կիսատ ձգած ուսումը: Բոլորն ալ քանի մը ամսուան մէջ յաղթահարեցին լեզուի խնդիրը:

«Ա.».- Ուսանողները ինչպէ՞ս եւ ո՞ւր պիտի կատարեն իրենց դիմումը:

Ա. Ե.- Ուսանողները կրնան ուղղակի դիմել համալսարան` անձամբ ներկայանալով կամ համացանցի ելեկտրոնային տարբերակով: Երկու պարագաներուն ալ դիմումները կ՛ընդունուին: Այս գործը բնականաբար պիտի շարունակենք, պայմանագրեր պիտի կնքենք տնօրէններուն եւ կրթական հաստատութիւններուն հետ: Արդէն փոխանակած ենք որոշ տուեալներ` տնօրէններուն եւ կրթական հաստատութիւններուն, որպէսզի եթէ գոնէ մէկ ուսանողի խնդիր մեզի փոխանցուի, մենք մեր կարգին կազմակերպենք համապատասխան խորհրդատուութիւն:

Յաւելեալ տեղեկութիւններ տալու մենք պատրաստ ենք, մանաւանդ հիմա, երբ սփիւռքի նկատմամբ քաղաքականութիւնը բաւական ամրապնդուած է`  շնորհիւ սփիւռքի նախարարութեան եւ ԵՊՀ ղեկավարութեան, որ համապատասխան ամպիոն կեանքի կոչած է: Վերջապէս բոլոր պայմանները կան, որ Հայաստանի մէջ շատնան սփիւռքահայ ուսանողները: Սփիւռքահայերուն համար մեր դռները լայն բաց են:

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Անցնող օրերուն Լիբանան կը գտնուէր Կիպրոսի խորհրդարանի անդամ, կիպրահայութեան պետական ներկայացուցիչ Վարդգէս Մահտեսեանը: 5 մայիս 2016-ին Կիպրոսի ներքին գործոց նախարարութեան ընդհանուր տնօրէն Կոնստանդինոս Նիքոլայիտիսի կողմէ Վարդգէս Մահտեսեան պաշտօնապէս հռչակուած է կիպրահայ համայնքի պետական ներկայացուցիչ 2016-2021 շրջանին համար:

Կիպրոսի մէջ Ցեղասպանութեան վերաբերող աշխատանքներուն եւ հայկական գործօնին հետ կապուած քաղաքական երեւոյթներուն մասին Վարդգէս Մահտեսեան «Ազդակ»-ին հետ ունեցաւ հարցազրոյց մը, զոր ստորեւ կը ներկայացնենք:

«ԱԶԴԱԿ».- Հայոց ցեղասպանութեան 102-ամեակին առիթով արտասանած ձեր խօսքին մէջ ըսիք. «Կը պահանջենք գերպետութիւններէն, որ պարտադրեն Թուրքիոյ, որպէսզի ժամանակակից աշխարհին դիմաց ստանձնէ իր պարտաւորութիւնը եւ ընդունի իր գործած ոճիրները»: Այս յայտարարութիւնը ի՞նչ ազդեցութիւն ձգեց:

ՎԱՐԴԳԷՍ ՄԱՀՏԵՍԵԱՆ.- Ներկայ դարուն գերպետութիւներուն համար ամէնէն կարեւորը իրենց պետտական շահերն են: Իրենք շատ լաւ կը ճանչնան իրականութիւնը, բայց դժբախտաբար իրենց գործընթացը բոլորովին տարբեր է: Նկատի ունենալով, որ արհեստագիտական շրջանի մը մէջ կ՛ապրինք, ընկերային հաղորդակցութեան ցանցերու մէջ ելոյթս մեծ արձագանգ ունեցաւ: Կրնամ ըսել նաեւ մեծ արձագանգ ձգեցին նաեւ խորհրդարանի նախագահին եւ կուսակցապետներուն խօսքերը Հայոց ցեղասպանութեան 102-ամեակին առիթով: Անոնք անգամ մը եւս Հայոց  ցեղասպանութեան ճանաչումը վաւերացուցին:

«Ա.».- Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումէն անդին մեր ակնկալիքը:

Վ. Մ.- Եթէ ճանաչումէն անդին ակնկալիք չունենանք, կը դադրինք որպէս ազգ գործելէ: Բայց դժբախտաբար այսօր Թուրքիան շատ կարեւոր երկիր մը կը հանդիսանայ թէ՛ Ռուսիոյ, թէ՛ Միացեալ նահանգներուն, թէ՛ Ֆրանսայի, թէ՛ Անգլիոյ եւ թէ՛ բոլոր մեծ պետութիւններուն համար:  Ինծի ուղղակի զարմանք պատճառեց, որ Էրտողանի ընտրութենէն ետք առաջին շնորհաւորող նախագահը Թրամփն էր, ապա` Փութինը: Պատկերացուցէք` այսպիսի ընտրապայքարով շահած նախագահին շնորհաւորեցին Միացեալ Նահանգներն ու Ռուսիան: Այս երեւոյթը մեզի ցոյց կու տայ, որ մեծ պետութիւնները, այո՛, կը լսեն մեզ, գիտեն ճշմարտութիւնը, բայց իրականութեան մէջ այնքան ալ պատրաստ չեն քայլ մը առջեւ տանելու Հայկական հարցը` գոնէ հիմակուան պայմաններուն մէջ: Ասկէ մեկնելով` կարելի է եզրակացնել, որ մինչեւ Ամերիկան եւ Իսրայէլը չճանչնան Հայոց ցեղասպանութիւնը, դժուար թէ յաջորդ քայլին մասին կարենանք մտածել: Բայց միւս կողմէն ալ եթէ մենք` սփիւռքահայերս, մեր յոյսը կորսնցնենք, մեզի համար ապագան մտահոգիչ  կը դառնայ:

Մենք իրօք երախտապարտ ենք Կիպրոսի կառավարութիւններուն, որովհետեւ Կիպրոս եղած է առաջին եւրոպական երկիրը եւ աշխարհի վրայ երկրորդ երկիրը, որ ճանչցած է Հայոց ցեղասպանութիւնը: 2015-ին կրցանք Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը քրէականացնող օրէնքը անցընել խորհրդարանէն ներս այն ժամանակաշրջանին, երբ Կիպրոսի թուրքերու եւ յոյներու միջեւ  բանակցութիւններ տեղի կ՛ունենային: Իսկապէս այս քայլը մեծ արկածախնդրութիւն մըն էր Կիպրոսի յունական կողմին համար: Բայց յաջողեցանք որդեգրել այս օրէնքը, որ մեծ նուաճում մըն է մեզի համար, եւ որ համաշխարհային մեծ անդրադարձ ունեցաւ:

«Ա.».- Ի՞նչ հակազդեցութիւններ եղան այդ օրէնքին շուրջ թրքական կողմէն:

Վ. Մ.- Անշուշտ հակազդեցութիւններ եղան, թրքական մամուլը անդրադարձաւ, Էրտողանն ալ արտայայտութիւններ ունեցաւ այս առնչութեամբ, թուրք կիպրական թերթերն ալ որոշ բաներ գրեցին, Թուրքիայէն բաւական ազդու արտայայտութիւններ եղան, իրօք դժուար էր այս քայլը իրականացնել, բայց հակառակ բոլոր արգելքներուն եւ որոշ պետութիւններու բանեցուցած ճնշումներուն, օրէնքը հարիւր տոկոս միաձայնութեամբ որդեգրուեցաւ խորհրդարանին մէջ:

«Ա.».- Կիպրոսի յարաբերութիւնները Թուրքիոյ հետ ի՞նչ վիճակի մէջ են:

Վ. Մ.- Շա՛տ վատ: Պատկերացուցէք` Էրտողանը պաշտօնապէս չի ճանչնար Կիպրոսի Հանրապետութիւնը: Եթէ բանակցութիւնները բանի մը յանգին եւ մէկ կառավարութիւն կազմուի, այն ատեն պիտի ճանչնայ: Ան Կիպրոսի Հանրապետութիւնը չէ ընդունած, մինչ Կիպրոս Եւրոպական խորհուրդին մաս կը կազմէ: Էրտողանին կեցուածքը բոլորին ծանօթ է ամէն գետնի վրայ: Հիմա քարիւղի եւ կազի լուրջ պատմութիւն մը ունինք. շատ մեծ  հանքեր գտնուած են Կիպրոսի մէջ: Թուրքիան իր նաւերը կը ղրկէ հոն, որ հետազօտութիւններ կատարէ: Այս իրողութենէն լուրջ հարցեր կրնան ծագիլ: Բանակցութիւնները Թուրքիոյ եւ Կիպրոսի միջեւ գրեթէ սառած են այս պահուն: Կրնամ ըսել, որ այս վիճակէն կիպրացի թուրքերն ալ դժգոհ են: Եթէ այս բանակցութիւնները վերջնականապէս սառին եւ չյառաջանան, մեծ թիւով կիպրացի թուրքեր պիտի հեռանան Կիպրոսէն, ինչպէս որ ըրած են այս վերջին տարիներուն: Մեր տուեալներուն համաձայն 50-60 հազարէն աւելի կիպրացի թուրք չկայ Կիպրոս: Շատ քիչ թիւ մնացած է: Մեծամասնութիւնը Թուրքիայէն բերուած թուրքերն են, որոնք խառն ամուսնութիւններ կը կնքեն կիպրացիներուն հետ: Մտահոգիչ է ընդհանուր առմամբ :

Ուրախութեամբ յայտնեմ նաեւ, որ մեր նախագահը յունիս ամսուն պաշտօնական այցելութիւն մը պիտի տայ Լիբանան, եւ մենք կ՛աշխատինք, որ այս այցելութեան օրակարգին մէջ հանդիպում մը դնել նաեւ վեհափառ հայրապետին հետ:

«Ա.».- Կիպրահայ համայնքի աշխատանքներուն մասին ի՞նչ կ՛ըսէք:

Վ. Մ.- Անցնող շաբաթներուն կարեւոր իրադարձութիւն մը տեղի ունեցաւ: Խարալամպոս Մուսկոս եւ Էւաղորաս Պալլիկարիտիս փողոցներուն անկիւնը գտնուող հանրային կանաչ տարածութիւնը կոչուեցաւ «Հայոց ցեղասպանութեան այգի»` ի յիշատակ Հայոց ցեղասպանութեան մէկուկէս միլիոն նահատակներուն: Զբօսայգին կը խորհրդանշէ նաեւ Կիպրոսի յոյն եւ հայ համայնքներուն ունեցած բարեկամութիւնն ու փոխադարձ յարգանքը: Այդ այգիին պաշտօնական բացումը կատարուեցաւ կիրակի, 30 ապրիլ 2017-ին: Հանդիսութեան ընթացքին այգիին մէջ զետեղուեցաւ Հայաստանէն բերուած խաչքար, որ նուիրուած էր Պաֆոսի հայութեան կողմէ: Նշեմ նաեւ, որ այս գաղափարը մտայղացուած էր 2016-ի սկիզբը եւ իրականացած` Պաֆոսի քաղաքապետական խորհուրդին միաձայն որոշումով:

Կիպրահայ գաղութը մեծ չէ, բայց բաւական աշխուժ է: Ունինք մեր պարախումբը, թատերախումբը, եկեղեցւոյ երգչախումբը. 6-7 տարի առաջ 6-12 տարեկան փոքրերու պարի դպրոցը հիմնադրած եմ: Այս պահուն ունինք 80 փոքրիկ: Այս փոքրերու պարախումբը կը պարտինք լիբանանահայ պարուսոյց Գօգօ Քէլէշեանին, որ երկու տարիէ շատ լաւ աշխատանք կը տանի Կիպրոսի մէջ: Մեր թեմի կաթողիկոսական փոխանորդ Խորէն արք. Տողրամաճեան, որուն հետ չափազանց լաւ կը գործակցինք, աշխուժօրէն գործի լծուած է: Ունինք Լիմասոլի, Նիկոսիոյ եւ Լառնաքայի մէջ «Նարեկ» վարժարանները, որոնք աշխուժ են: Կրնամ ըսել, որ կիպրահայ գաղութին 95 տոկոսը հայախօս է: Ակներեւ է մեր ծնողներուն ջանքը` իրենց զաւակները հայկական վարժարան ուղարկելու: Շատ մեծ ջանքեր կը թափուին, որ երիտասարդները հայ համայնքներուն մէջ պահենք, մշակոյթին մօտ պահենք, բայց այնքան ալ դիւրին չէ: Կարեւոր երեւոյթի մըն ալ անդրադառնամ. 6-7 տարիէ ի վեր «Նարեկ» վարժարաններու շրջանաւարտներուն եւ երկու ուսուցիչի դէպի Հայաստան թռիչքի տոմսակներ կ՛ապահովեմ յուլիս ամսուան մէջ, որպէսզի աշակերները իրենց կարդացածն ու սորվածը իրենց աչքերով տեսնեն եւ ապրին: Բոլոր փոքրիկները շատ բարձր տպաւորութիւններով կը վերադառնան Կիպրոս: Մեր զաւակները կը մասնակցին նաեւ սփիւռքի նախարարութեան «Արի տուն» ծրագիրին. երախտապարտ եմ սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեանին` այս ծրագրին համար:

Ըսեմ նաեւ, որ Կիպրոս յառաջիկայ շաբաթներուն պիտի ստորագրէ համագործակցութեան համաձայնութիւն մը` կիպրացի յոյն եւ հայ գաղութներուն հետ. օրինակ` Միացեալ Նահանգներուն մէջ շատ զօրաւոր է յոյներու ներկայութիւնը, մենք` հայերս ալ, որոշ լոպի մը ունինք: Այս համաձայնութեամբ որոշ հարցերով իրարու հետ համագործակցութիւն մը կը կայանայ:   Բոլոր պարագաներու Կիպրոս միշտ նեցուկ կանգնած է եւ պիտի շարունակէ կանգնիլ թէ՛ Հայաստանի Հանրապետութեան, թէ՛ Արցախին:

«Ա.».- Այլ ըսելի՞ք։

Վ. Մ.-  Կ՛ուզեմ շնորհաւորել «Ազդակ»-ի հիմնադրութեան 90-ամեակը։ Միշտ կը հետեւինք «Ազդակ»-ի գործունէութեան։ Իսկապէս շատ մեծ կարեւորութիւն ներկայացնող գործ է յատկապէս մամուլի թուայնացումը, որ կը կատարուի «Ազդակ»-ի յարկին տակ։

Զրոյցը վարեց` ԱՐԱԶ ԳՈՃԱՅԵԱՆ

Ինքնութեան սահմանում(ներ)ը 21-ր դարուն, մանաւանդ աշխարհասփիւռ հայերուս համար, բարդ ձեռնարկութիւն մըն է` ըլլայ գիտական թէ գրական ոլորտներուն մէջ: Լիբանանահայ հեղինակ եւ բեմադրիչ Վաչէ Պուլղուրճեան կը յանդգնի ինքնութեան որոնման հարցը բարձրացնել գեղարուեստական մակարդակի` իր մրցանակակիր «Ռապիհ» ժապաւէնին միջոցով:

Մայիս 2016-ին, տիրանալէ ետք Քաննի «Քննադատներու շաբթուան» փառատօնի «Հանդիսատեսներու ընտրութեան» մրցանակին, «Ռապիհ» կը սկսի իր ճամբորդութեան` այս ամիս հասնելու համար իր ծննդավայր Լիբանանը:

Այս եւ ԼՕԽ-ի «Ա. Պուլղուրճեան» ընկերաբժշկական կեդրոնի հիմնադրութեան 30-ամեակին նուիրուած ցուցադրութեան առիթով «Ազդակ» զրուցեց «Ռապիհ»-ի հեղինակ ու բեմադրիչ Վաչէ Պուլղուրճեանին հետ:

«Ռապիհ»-ի ինքնութեան որոնումը բոլորիս ինքնութեան որոնումն է

«Նիւթը ծնունդ առաւ տարբեր հարցադրումներու իբրեւ հետեւանք: Կ’ուզէի գիտնալ, թէ ի՛նչ կը նշանակէ ինքնութիւն հասկացողութիւնը անձի մը համար, որ իր անկարողութեան պատճառով, այս պարագային հերոսին կոյր ըլլալուն, իր ինքնութիւնը հիմնած է ուրիշներու վկայութիւններուն կամ պատմութիւններուն վրայ:

Ամփոփելու համար շարժապատկերին պատումը, ըսեմ, որ «Ռապիհ» ժապաւէնին մէջ ոճիր մը տեղի ունեցած է եւ մինչեւ օրս չէ լուծուած: Թէեւ ոչ ոք գիտէ ոճիրին դրդապատճառներն ու էութիւնը, բայց փաստօրէն մարդոց կեանքերուն մէջ դժբախտութիւններ յառաջացուցած է այդ մէկը: Հոս ժապաւէնին հերոս` կոյր Ռապիհը, այս ոճիրն ու այլ մանրամասնութիւններ կը սկսի յայտնաբերել, երբ անցագիր ստանալու համար դիմում կը ներկայացնէ, սակայն երեւան կու գայ, որ իր ինքնութեան փաստաթուղթերը անկանոն են: Ասկէ մեկնելով, առաջին անգամն ըլլալով Ռապիհ իր անցեալին մասին կը գիտնայ եւ առաջին անգամն ըլլալով դուրս կ՛ելլէ իր ընտանիքէն, գիւղէն եւ իրականութեան փնտռտուքի կը լծուի: Իր ճամբորդութեան ընթացքին Ռապիհ կը յայտնաբերէ նաեւ երկրին իրականութիւնը, որ հիմնուած է լիբանանեան պատերազմին վրայ: Այս պատերազմն ալ մինչեւ այսօր պղտոր է Լիբանանի պատմութեան համար, այսինքն, թէեւ անիկա Լիբանանի մօտիկ պատմութեան մէջ ամէնէն կարեւոր իրադարձութիւններէն մէկն է, որուն հետեւանքները մինչեւ այսօր կը կրէ ժողովուրդը թէ՛ տնտեսական, թէ՛ հոգեկան, եւ թէ ֆիզիքական մակարդակի վրայ, բայց տակաւին չէ հասած եզրայանգումի եւ ոչ ալ կարելի է սերտելու դէպքերը: Այս պատմութիւնը, այսինքն Ռապիհի ինքնութեան որոնումը, խորքին մէջ ամբողջ ժողովուրդի մը որոնումն է եւ շարժապատկերին ընթացքին կամաց-կամաց մէջտեղ կու գան այդ բոլորը, երբ Ռապիհ զանազան պատմութիւններ կը լսէ այս առնչութեամբ:

«Կեանքիս առաջին 15 տարիները միշտ ալ պատերազմի մէջ անցուցած եմ: Նոյնիսկ, երբ Լիբանանէն մեկնած ենք, թափառական կեանք մը ապրած ենք` մէկ երկրէն միւսը ճամբորդելով: Ամբողջ կեանքիս ընթացքին ուզած եմ հասկնալ, թէ ի՛նչ է այս պատերազմը եւ ի՛նչ դժբախտութիւններ յառաջացուցած է մեր կեանքերուն մէջ: Ուզած եմ գիտնալ, թէ ի՛նչ եղաւ, եւ ինչո՛ւ եղաւ այս պատերազմը, որովհետեւ այն ատեն ոչ մէկ բան յստակ էր – հիմա ալ յստակ չէ:  Յետոյ անդրադարձայ, որ շատ մը լիբանանցիներու վիճակը նոյնն էր, եւ պատերազէն բխած բարդոյթները, հոգեվիճակները ամբողջ երկրին վրայ ազդած էին»:

Ռապիհին ֆիզիքական կուրութիւնը` ընդդէմ մտային
կամ հոգեւոր տեսողական կարողութեան

«Ժապաւէնի հերոսին կոյր ըլլալը յատկանշական էր քանի մը պատճառներով: Նախ` պատմութեան ընթացքին համար, քանի որ իր ինքնութեան փաստաթուղթը չտեսնելուն պատճառով էր, որ Ռապիհ չէր գիտեր ատոր անկանոն ըլլալը, նաեւ այն պատճառով, որ` կոյր ըլլալով, Ռապիհ աւելի շատ կախեալ է իր ընտանիքէն, մօրմէն եւ իր լսածներն ու իր ամբողջ ինքնութիւնը հիմնած է անոնց մատուցած ճշմարտութիւններուն վրայ: Անկիւնադարձային դէպքէն ետք Ռապիհ ձեւով մը կը դադրի այս բոլորէն կախեալ ըլլալէ եւ կը բռնէ ինքզինք եւ իր պատմութիւնները յայտնաբերելու ուղին:

«Եթէ ժապաւէնին սկիզբը անոր նպատակը անցագիր ունենալն ու Եւրոպա ճամբորդելն էր, անկէ ետք հերոսին նպատակը կը դառնայ իր ինքնութիւնը գտնել, իր երկիրը յայտնաբերել: Այսպիսով Ռապիհին ճամբորդութիւնը դէպի իր ներքին աշխարհը ուղղուած կ’ըլլայ, որքան որ դէպի արտաքին աշխարհ:

«Հերոսին կոյր ըլլալը կարեւոր էր նաեւ այն պատճառով, որ, իր աչազրկութեամբ հանդերձ, ան միակն էր որ յստակութիւն կը փնտռէր: Երբ ժապաւէնը դիտենք կը հասկնանք, որ Ռապիհ ֆիզիքապէս չի կրնար տեսնել, մինչ շատեր մտովին կամ հոգեպէս չեն կրնար կամ չեն ուզեր տեսնել: Այլ խօսքով, պատերազմին  աւերը բոլորին կեանքին մէջ ներթափանցած է տարբեր ձեւերով եւ փախուստ չկայ անկէ:

Պարաքաթ Ժապպուր` աննախընթաց տաղանդաւորը

«Այս ժապաւէնի առաջին սեւագրութիւնը աւարտեցի 2011-ի վերջաւորութեան, եւ 2012-ին արդէն մենք սկսանք կոյր հերոսը գտնելու աշխատանքին: Առաջին իսկ օրէն ինծի համար պարզ էր, որ միայն կոյր մը կրնար լաւապէս մարմնաւորել այս պատումը: Կոյրի դերով իսկական կոյրի մը հանդէս գալը երբեք չէ պատահած շարժապատկերի պատմութեան մէջ, գոնէ որքան որ ես տեղեակ եմ: Այս մէկը մեծ մարտահրաւէր մըն էր, քանի որ նախ ե՛ս պէտք էր սորվէի կուրութեան մասին եւ արժեւորէի ժապաւէնին մէջ կոյրի մը մասնակցութեան կարելիութիւնները: Աշխատանքին բերումով ծանօթացայ բազմաթիւ կոյրերու, որոնք, ի զարմանս ինծի, բոլորն ալ շարժապատկերը կը սիրէին եւ իրենց լսողութեան շնորհիւ կը հասկնային ժապաւէնը:

«Երբ Պարաքաթ Ժապպուրին ծանօթացայ, զմայլեցայ: Ան գերազանց երաժիշտ մըն է, որ 12 երաժշտական գործիք կը նուագէ, ինչպէս նաեւ տարբեր ոճի երգեր, երաժշտութիւն կը մեկնաբանէ: Անշուշտ ուրախացաւ, երբ զինք տեղեկացուցի այս ծրագիրին մասին, բայց վախ ունէր, ինչ որ բնական է, որովհետեւ Պարաքաթ Ժապպուր մասնագիտացած դերասան մը չէ: Անոր հետ աշխատեցայ եւ մարզեցի 2012-էն 2015: Այս երեք տարուան ընթացքին միասին աշխատեցանք, եւ ես աւելի ծանօթացայ իրեն, իր ընտանիքին եւ անշուշտ շատ բաներ սորվեցայ իրմէ:

Ոմանք հաւատք չունէին այս գործին նկատմամբ, քանի որ երկար ժամանակի եւ կանոնաւոր ու կարգապահ ճիգի կը կարօտի, բայց բազմատաղանդ Պարաքաթ Ժապպուր փաստեց, որ բարձր կարողութիւններով տէր անձ մըն է: Իսկապէս ափսոս պիտի ըլլար նման տաղանդ մը զրկել այս առիթէն:

«Երբ 2015-ին նկարահանումի պահը եկաւ, Պարաքաթ Ժապպուր ո՛չ միայն իր տողերը եւ դերը լաւ գիտէր, այլ բոլոր միւս դերասաններուն տողերը գիտէր, եւ երբ անոնք մոռնային, ի՛նք կը յիշեցնէր: Նման կարողութիւններով օժտուած հոյակապ անձ մըն է ան»:

«Ռապիհ»-ի քուլիսներուն ետին

«Գործը տարիներ տեւեց: Ինչպէս նշեցի, 2011-ին աւարտեցի առաջին սեւագրութիւնս եւ 2012-ին սկսայ դերասանները գտնելու, նկարիչ խումբը կազմելու, ինչպէս նաեւ ֆոնտեր ապահովելու աշխատանքին: Ըսեմ, որ շարժանկարչութիւնը ստանձնեց Ճիմի Լի Ֆիլընը, զոր կը ճանչնամ Նիւ Եորք համալսարանի տարիներէս, եւ միասնաբար շարժանկարչութեան ցանկը պատրաստեցինք:

«Բնականաբար 2012-ի Վաչէ Պուլղուրճեանը 2017-ի Վաչէ Պուլղուրճեանը չէ, աշխատանքն ու գործունէութեանս ցանկին մէջ աւելցած նախաձեռնութիւնները փոփոխութիւններ յառաջացուցած են:  Բազմաթիւ ձեւեր կան շարժապատկերի ծրագիր մը իրականացնելու, բայց ամէնէն լաւ գործը կը կատարուի, երբ կը սկսիս նկարահանման աշխատանքին, այսինքն` գետնի վրայ: Որքան աշխատանքը երկարի, այդքան վերաքաղի կը կարօտի գործը, ուրեմն մինչեւ վերջին օր փոփոխութիւններ գոյութիւն ունին: Ամէն օր կը ծագի նոր ներշնչում մը, նոր գաղափար մը, զոր կրնաս ներառել աշխատանքիդ մէջ: Շատ լուրջ գործ մըն է ասիկա, եւ ես լրջօրէն կը մօտենամ աշխատանքիս, քանի որ պատասխանատուութիւն է: Անոնք, որոնք հետդ կը գործակցին եւ անոնք, որոնք ֆոնտեր կը տրամադրեն գործին իրականացման համար կը վստահին քեզի, եւ դուն ալ պատասխանատու ես անոնց եւ աշխատանքիդ առջեւ: Նաեւ պատասխանատու ես հանրութեան առջեւ, հանդիսատեսին առջեւ: Այսքան յոգնութիւն եւ զոհողութիւն դիւրութեամբ չի կատարուիր, եւ անոր համար կը նախընտրեմ ժամանակս առնել, բայց իմաստալից ու արժէքաւոր գործ մը մէջտեղ բերել»:

«Ռապիհի»-ի արտացոլացումը Վաչէ Պուլղուրճեանի կեանքին մէջ

«Եթէ անձը գործը կը գրէ եւ կը բնորոշէ, միւս կողմէն գրուած գործը զինք ալ փոփոխութեան կ’ենթարկէ: Փոխազդեցիկ է նման աշխատանք մը: Ես ամէն օր, մինչեւ հիմա ալ, այս ծրագիրին հետ կ՛ապրէի,- շարժանկարիչին հետ, դերասաններուն հետ, երաժիշտին հետ, նկարահանման վայրերը գտնելու աշխատանքով եւ ատոր համար ալ միշտ գրելու ընթացքի մէջ էի, անդադար գրելու, օր մը չանցաւ առանց այս ծրագիրին վերաբերեալ աշխատանքի մը:

«Այս շարժապատկերին պատրաստութեան ատեն նկատեցի, որ «Ռապիհ»ը եռածալի մը առաջին բաժինն է: Եռածալը (triptych) արուեստին մէջ այն գործն է, որ կազմուած կ’ըլլայ երեք պատկերներէ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը առանձինն պատկեր մը կը ներկայացնէ, իսկ երեքը միասնաբար, իրենց ամբողջութեան մէջ, մէկ այլ պատկեր մը: «Ռապիհ»-ն ալ կը նկարագրէ Լիբանանի իրավիճակը, եւ նպատակ ունիմ ապագային երկու այլ ժապաւէններով իրագործել եռածալ մը, որուն իւրաքանչիւրը պատմութիւն ունի եւ միեւնոյն ժամանակ կը ներկայացնէ այսօրուան լիբանանեան իրավիճակը»:

«Ռապիհ»-ի երաժշտութիւն` հիմնական դերակատարներէն

«Ինչպէս ըսի, Պարաքաթ Ժապպուր երաժիշտ է, եւ շարժապատկերին առանցքը երաժշտութիւնն է: Ասոր համար արուեստագէտ, յօրինող Սինթիա Զաւէնը, որ ժապաւէնի երաժշտութեան ստեղծագործն է, աշխատեցաւ դասաւորելու երաժշտութիւնը Պարաքաթ Ժապպուրին հետ: Ժապաւէնին երաժշտութիւնը կը հիմնուի դասական արաբական երաժշտութեան վրայ, որ այս երկրին արմատներէն կու գայ եւ դարերէ ի վեր կը նուագուի: Պարաքէթ Ժապպուրն ալ մասնագէտն է այս երաժշտութեան, եւ հոյակապ համագործակցութիւն մըն էր, որ տեղի ունեցաւ, երբ ան շուտ կ’ըմբռնէր իրմէ պահանջուածը: Երաժշտութիւնն ալ հիմնական դերակատարներէն մէկն է այս ժապաւէնին, որովհետեւ Ռապիհ ինքզինք երաժշտութեամբ եւ երաժշտութեան մէջ կը գտնէ: Այսինքն անձնաթուղթը կամ անցագիրը պարզապէս վաւերագիրներ են, բայց իսկական ինքնութիւնը մարդուն մէջն է. Ռապիհին պարագային` իր երաժշտութեան մէջ:

«Նաեւ ըսեմ, որ այն երաժշտութիւնը, զոր կը լսենք ժապաւէնին մէջ, ըլլայ թարապ, ըլլայ մաուուալ, տեսակ-տեսակ մաքամներ եւ այլն, բոլորը իրենց պատմութիւնը ունին. անոնք անցեալին գերիներու երգեր էին եւ անոնց ապրումներուն կը վերաբերէին: Անշուշտ ժամանակի բերումով ատիկա մշակոյթին մաս կազմած է, եւ երաժիշտներ սկսած են տարբեր ձեւերով մեկնաբանել, բայց բառերը նոյնը պահելով: Այս երաժշտութիւնները ժապաւէնին մէջ կ՛արտացոլացնեն Ռապիհին ապրումները:Երաժշտութեամբ է, որ Ռապիհ կը հասկնայ իւրաքանչիւր երգի իմաստը, քանի որ այդ բոլորը իրեն ալ կ՛առնչուի: Այս ձեւով երաժշտութիւնը պատահական չէ ժապաւէնին մէջ, ինչպէս նաեւ ոչինչ պատահական է: Իւրաքանչիւր տող, իւրաքանչիւր ձայնանիշ (նոթա), իւրաքանչիւր քայլափոխ, հագուստ, շպար այնքան լաւ մտածուած, ծրագրուած ու գրուած են, որ լիովին դառնան թեմային շուրջ»:

Մասնագէտ եւ ոչ մասնագէտ դերասաններով կ՛իրականանայ «Ռապիհ»-ը

«Ռապիհ» ժապաւէնը ունի մասնագէտ եւ ոչ մասնագէտ դերասաններ: Նիւթին հերոսը` Պարաքաթ Ժապպուրը, ոչ մասնագէտ դերասան է, ինչպէս ըսի նախապէս: Աշխատանքով բացայայտուեցան իր դերասանական կարողութիւնները, եւ ան լիովին կատարեց իրմէ պահանջուածը: Ատկէ բացի, մենք ունինք Թուֆիք Պարաքաթը, որ Պարաքաթ Ժապպուրին իսկական մօրեղբայրն է եւ ժապաւէնին մէջ ալ կը խաղայ Ռապիհի մօրեղբօր դերը: Ան ալ ոչ մասնագէտ դերասան մըն է, որուն հետ աշխատեցանք:

«Մասնագէտ դերասան է Ռապիհի մօր դերը ստանձնած հռչակաւոր Ժուլիա Քասսարը, որ իր դերին համար Տուպայի փառատօնին արժանացաւ լաւագոյն դերասանի մրցանակին: Ատկէ բացի` Ժորժ Տիէպը, Ատիպօ Պաշան, Ռէմոն Սաատ Ազարը, Միշէլ Ատապաշին եւ այլ դերասաններ արհեստավարժ են:

«Ռապիհ» ի վերջոյ կը հասնի Լիբանան

«Ինծի համար կարեւոր էր, որ ժապաւէնը իր ծննդավայրին մէջ ներկայացուէր: Մինչ այդ, ճիշդ տարի մը առաջ առաջին անգամ Քաննի «Քննադատներու շաբթուան» փառատօնին ընթացքին ցուցադրուելով, տիրացաւ «Հանդիսատեսներու ընտրութեան» մրցանակին: Նշեմ, որ «Ռապիհ»-ը առաջին լիբանանեան ժապաւէնն է, որ այս փառատօնին մասնակցութեան կ’արժանանայ: Քաննի այս փառատօնին կը դիմեն շուրջ 1200 ժապաւէններ, որոնցմէ կ’ընտրուին միայն եօթն: Շատ երջանիկ զգացի, երբ «Ռապիհ» ընտրուեցաւ, աւելի՛ն` երբ տիրացաւ մրցանակին:Ատկէ բացի, «Ռապիհ» մասնակցած է աւելի քան 80 փառատօններու եւ մինչեւ հիմա կը ներկայանայ տարբեր փառատօններու: Ինծի համար մեծ հպարտութիւն է Լիբանան ցուցադուիլը եւ կը կարծեմ ամէնէն կարեւոր տեղն է, ուր պէտք է ցուցադրուի»:

Տարբեր հանդիսատես, տարբեր ընկալումներ

«Թէեւ աւելի քան 80 փառատօններու մասնակցած է ժապաւէնը, սակայն անձնապէս բոլոր փառատօններուն ներկայ չեմ կրցած ըլլալ, բայց ուր որ ներկայ եղած եմ եւ ցուցադրութենէ ետք հարցումներու առիթ ունեցած ենք հանդիսատեսին հետ, հետաքրքրական հարցադրումներ մէջտեղ եկած են` յատուկ այդ մշակոյթին: Տարբեր են հանդիսատեսներուն պահանջները, ոմանց համար կարեւոր էր պատմութեան ընթացքը, ուրիշներու` գեղարուեստական արժէքը, ոմանց երաժշտութիւնը եւ այլն: Երկու հանդիսատես նոյն ձեւով չի տեսներ արուեստի գործ մը, բնականաբար: Հետաքրքրականը այն է, որ գործը զանազան հետաքրքրութիւններ կը գոհացնէ:

«Յատկանշական էր Հնդկաստանի հանդիսատեսին տպաւորութիւնները: Անոնք աւելի շատ կեդրոնացած էին ժապաւէնին հոգեւորականութեան վրայ եւ Ռապիհին մէջ տեսան Սըտարթան, բան մը որ ուրիշ ոչ մէկ հանդիսատես տեսած էր: Սըտարթան ալ Ռապիհին նման ճիշդ նոյն տարիքին, 24-ին, կը մեկնի իր պալատէն` ճշմարտութեան փնտռտուքներով: Իմ միտքիս մէջ կային նման զուգահեռներ անշուշտ. ինչպէս ըսի, իւրաքանչիւր քայլ ուսումնասիրած եմ եւ ջանք թափած եմ, որ պատմութեան ընթացքը հեզասահ ընթանայ եւ ոչ բռնազբօսիկ:

«Ներշնչումներս կու գան իրական կեանքէն եւ այդպէս ալ պէտք է ըլլայ: Շատ անգամ պարզ խօսակցութիւն մը շատ խորք կրնայ ունենալ: Հեղինակի մը ամէնէն կարեւոր պարտականութիւնն ալ շուրջը դիտելն է, որպէսզի կարենայ  իր գործին մէջ լաւագոյնս արտացոլացնել այդ իրականութիւնները:

Վաչէ Պուլղուրճեան` «Ռապիհ»-ին մէջ

«Չի կրնար արուեստագէտը փախուստ տալ իր ստեղծագործութենէն եւ սեպել, որ գործ մը ինքզինք չի ներկայացներ: Ըսել կ’ուզեմ, որ, երբ արուեստագէտը ստեղծագործէ, այդ մէկը անպայման իր հայելին կ’ըլլայ, իր ապրումները, իր բնաւորութիւնը, իր ըսելիքներն ու հարցադրումները կը ներկայացուին հոն: Նոյնպէս եթէ ես որոշ հետաքրքրութիւն չունենայի ինքնութեանս գծով, պիտի չկարենայի իրականացնել այս գործը: Այսինքն ամբողջ կեանքիս ընթացքին օտարներու բացատրած եմ, որ լիբանանցի եմ, բայց նաեւ հայ եմ, որ Ամերիկա կը բնակի. շատերուն համար այս մէկը շատ բարդ բան մըն է: Ռապիհն ալ նոյնպէս ինքնութիւնը կը փնտռէ: Բայց ինքնութեան որոնումը նոր բան մը չէ, Միջերկրական շրջանի մէջ միշտ ալ այս բանը գոյութիւն ունեցած է եւ Հոմերոսի «Ոդիսական»-ը ատիկա լաւագոյնս կը ներկայացնէ: Գաղափարը, որ մարդ կը թափառի իր ինքնութեան որոնման համար, հինէն կու գայ:

«Նպատակս այս շարժանկարին մէջէն մարդկային փորձառութիւն մը ցոյց տալն էր եւ ոչ միայն լիբանանեան նեղ շրջանակի փորձառութիւն»:

Լիբանանեան շարժապատկերը

«Լիբանանեան շարժապատկերի բնագաւառը եթէ անցեալին տարին քանի մը ժապաւէն կ’արտադրէր, այս տարի մինչեւ օրս արտադրած է 15 հատ: Ասիկա շատ մեծ նշանակութիւն ունի այն իմաստով, որ ցոյց կու տայ ֆիլմարուեստի զարգացումը: Իւրաքանչիւր հեղինակ, բեմադրիչ իր ըսելիքը ունի, եւ շարժապատկերն ալ իր զանազան ճաշակները ունի: Որքան շատ ժապաւէններ պատրաստուին, այնքան երեւան կու գայ Լիբանանի դիմագիծը, որ խճանկարային է: Հակառակ անոր որ շատ դժուար գործ մըն է Լիբանանի մէջ ժապաւէնը արտադրութիւնը` տրուած ըլլալով, որ արուեստը չունի կառավարական օժանդակութիւն կամ նեցուկ կամ «Հոլիվուտ»-ի նման մեծ ընկերութիւններ, ատով հանդերձ կը շարունակուի գործը: Ուրեմն շատ գնահատելի աշխատանք կը տարուի: Մէկ բան կ’ուզեմ ըսել այս գծով` հեղինակներուն եւ բեմադրիչներուն նպատակը իրականութիւնը ծաղրել չէ, ծաղրանկարներ պատրաստելու համար չէ ժապաւէնը, այլ հանրութեան հայելին ըլլալու համար է : Գոնէ իմ նպատակս եւ ինծի պէս այլ բեմադրիչներու նպատակը իմաստաւոր գործ մը մէջտեղ բերել է, որ կը յարգէ թէ՛ դերակատարները, թէ՛ պատմութիւնը, եւ թէ ալ հանդիսատեսը: Ես կը յարգեմ հանդիսատեսներս, որպէսզի կարենամ երկխօսութեան մէջ մտնել անոնց հետ: Իւրաքանչիւր հանդիսատես շարժապատկերի սրահ կը տանի իր անձնական երկխօսութիւնը, եւ ես ասոր առնչուած պարտաւորութիւն ունիմ` յարգելու եւ հարստացնելու զայն իմ խելացի եւ արժէքաւոր գործերովս»:

«Ռապիհ»-ի ցուցադրութիւնը` ԼՕԽ-ի «Ա. Պուլղուրճեան»
ընկերաբժշկական կեդրոնին նուիրուած

«ԼՕԽ-ի «Ա. Պուլղուրճեան» ընկերաբժշկական կեդրոնին հիմնադրութեան 30-ամեակին եւ ԼՕԽ-ի հանգանակութեան օրուան առթիւ «Ռապիհ» պիտի ներկայացուի «Պէյրութ սուքզ»-ի շարժապատկերի սրահին մէջ: Ասիկա շատ մեծ նշանակութիւն ունի ինծի համար, քանի որ թէ՛ մեծ մօրս, թէ ալ ծնողքիս համար, որոնք իրենց կեանքը նուիրած են ԼՕԽ-ին, այս միութիւնը յատուկ իմաստ ունի: Այս յատուկ ներկայացման, որուն ներկայ պիտի գտնուիմ ես, ամբողջ հասոյթը պիտի տրամադրուի ԼՕԽ-ի բարեսիրական աշխատանքներուն: Այլ միութիւններ ալ նման ցուցադրութիւններ ըրին, ինչ որ ինծի համար ուրախութիւն է:

«Այս բոլորը առիթ կը ստեղծեն մեր պատմութիւնները բաժնեկցելու իրարու հետ եւ յայտնաբերելու մեր հասարակ մարդկութիւնը, որ մեզի ուժ կու տայ յաղթահարելու մեր բոլոր դժուարութիւններն ու այլազանութիւնները: Այս դարուս շատ կարեւոր է ատիկա, եւ ես ալ «Ռապիհ»-ին միջոցով իմ համեստ ներդրումս կ’ունենամ այս մարդասիրական աշխատանքին մէջ»:

Հովանաւորութեամբ Լիբանանի մէջ Հայաստանի դեսպան Սամուէլ Մկրտչեանի եւ գործակցութեամբ «AD & D Sarkissian Partners եւ YM Development» ճարտարապետական եւ ճարտարագիտական հաստատութիւններուն, «Նոազ արք» ցուցասրահը կազմակերպած է կերպարուեստի յատկանշական ցուցահանդէս մը Ռաս Պէյրութի «Միր Օմար» կառոյցի սրահին մէջ, որուն բացումը տեղի պիտի ունենայ չորեքշաբթի, 17  մայիսի երեկոյեան ժամը 6:30-ին: Այս առիթով հետեւեալ հետաքրքրական եւ ուսանելի հարցազրոյցը ունեցանք «Նոազ արք»-ի տէր եւ տնօրէն` արուեստաբանութեան դոկտ. Մովսէս Հերկելեանին հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ձեր ցուցահանդէսը դրուած է «Արուեստը` կեանքի նեկտարը» ընդհանուր խորագրին տակ: Ըստ ձեզի, իսկապէ՞ս արուեստ մը կրնայ կեանքի նեկտարի դեր կատարել:

ՄՈՎՍԷՍ ԾԻՐԱՆԻ.- Եթէ խօսքը կը վերաբերի իրաւ ու բարձրորակ արուեստին (ինչպէս այս մէկը), ապա այո՛, անկասկած:

Հ.- Կրնայի՞ք յստակացնել ու բացատրել նեկտար բառի իմաստն ու բովանդակութիւնը:

Մ. Հ.- Հելլենիստական աստուածները կը բնակէին Ողիմպոս լերան վրայ: Անոնք կ՛ուտէին ամբրոս աստուածային անմահական կերակուրը եւ կը խմէին նեկտար աստուածային անմահական հեղուկը, որ կենսատու հիւթն է, անմահութիւն պարգեւողը աստուածներուն: Այս պարագային արուեստը համարժէք է կեանքի կենսատու աւիշի:

Հ.- Ինչո՞ւ…

Մ. Հ.- Պահ մը պատկերացնենք մարդը առանց ստեղծագործ միտքի եւ կեանքը` առանց արուեստի: Չէ՞ք կարծեր, որ մարդը պիտի վերածուի անասունի: Առանց արուեստի` կեանքը պիտի պարպուի իր ստեղծագործական պարունակէն ու, հետեւաբար,  դադրի նաեւ աստուածային պարգեւ մը ըլլալէ: Մարդը անցողիկ է ու գնայուն, մնայունը իր գործն է, այս պարագային` արուեստի բարձրորակ յղացքները, որոնք ոչ միայն կը դարձնեն զայն հետաքրքրական ու բովանդակալից, այլեւ մարդուն կը մօտեցնեն աստուածային ոլորտներու:

Հ.-  Ինչպէ՞ս…

Մ. Հ.- Թոյլ ու միջակ արուեստի գործերը ինքնաբերաբար կը մղուին լուսանցքի վրայ: Ժամանակաւոր ու արհեստականօրէն «ձեւակերպուած» յաջողութիւնները դատապարտուած են մոռացութեան: Եթէ մարդ արարածը պիտի ուզէ գոյատեւել ու ճամբորդել ժամանակի մէջ, ապա պիտի ստեղծէ այնպիսի բարձրորակ արուեստ, որ ոչ միայն պիտի հրապուրէ ներկայի սերունդներն ու անցնի, ապա պիտի կարողանայ դիմանալ ժամանակի անողոք մաշումին ու գնահատուի, այնքան ատեն որ մարդը կայ ու կ՛ապրի:

Հ.- Կը կարծէ՞ք, որ ձեր ներկայացուցած արուեստագէտները պիտի դիմանան ժամանակի մաշումին:

Մ. Հ.- Սկզբունքով «Նոազ Արք»-ը ժամանակի մաշումին չդիմացող արուեստ չի ցուցադրեր: Հետեւաբար մեր պատասխանը դրական է, որովհետեւ անոնցմէ իւրաքանչիւրը (առաւել կամ նուազ չափով) իր լուման ներդրած պիտք է որ ըլլայ արուեստի զարգացման մէջ: Անոնց դիմանալու կարողականութիւնը պայմանաւորուած է իրենց ստեղծագործութիւններուն գեղարուեստական նորարարութեամբ, գեղագիտական որակով, անհատականութեամբ, ուժգնութեամբ, գլխագիր գեղեցկութեամբ եւ մասամբ նորին: Այնուամենայնիւ պէտք է նկատի առնել, որ մարդ արարածը կրնայ սխալիլ եւ, ի վերջոյ, վերջին խօսքը կը պատկանի ժամանակին:

Հ.- Ինչպէ՞ս կ՛ընտրէք եւ կամ ի սկզբանէ ինչէ՞ն կրնաք կռահել, որ որոշ գեղանկարիչներ կը դիմանան եւ ուրիշներ` ոչ:

Մ. Հ.- Ի սկզբանէ վճիռներ արձակելը չափազանց դժուար է, սակայն բոլորովին անհնարին չէ: Նախ` մեր մասնագիտութեան, փորձառութեան ու նաեւ մեր բնազդին վրայ գրաւը դնելէ առաջ, մեր նախընտրած արուեստագէտները կը ցուցադրենք մէկէ աւելի միջազգային փառատօներու ընթացքին եւ անոնց յաջողութենէն ետք միայն կ՛որդեգրենք զանոնք իբրեւ առանձնաշնորհեալ (exclusive) արուեստագէտ: Երբ օտար արուեստի գործ հաւաքողը, առանց քեզ ճանչնալու, առանց արուեստագէտին անունին նայելու, առանց որեւէ տեսակ միջնորդի, առանց նիւթական արժէքով հետաքրքրուելու, միայն ու միայն հրապուրուելով անոր որակէն ու գեղեցկութենէն` կը վճարէ պահանջուած գինը, կ՛առնէ, կը տանի ու կը կախէ զայն իր տան կամ գրասենեակի պատէն` պարզապէս ըմբոշխնելու համար արուեստի հմայքն ու ապրելու` գեղարուեստական գերագոյն վայելքը: Այս մէկը մեծագոյն չափանիշն ու գնահատականն է արուեստի գործի մը:

Հ.- Exclusive բառը շատերու համար այնքան ալ ընկալելի չէ: Չէի՞ք կրնար քիչ մը աւելի բացատրել ու յստակացնել զայն:

Մ. Հ.- Հարցումը տեղին է: Կարգ մը ցուցասրահներ սխալ կերպով կ՛օգտագործեն այս բառը: Երբ ցուցասրահ մը մենաշնորհեալ (exclusive) արուեստագէտներ կ՛որդեգրէ, կը նշանակէ, որ միայն ինք իրաւունք ունի ներկայացնելու զայն ու վաճառելու անոր գործերը: Կարգ մը ցուցասրահներ առանց իրաւունքի կ՛օգտագործէին exclusive բառը եւ կ՛անգիտանան անոր բուն իմաստը, կամ գիտակցաբար կը չարաշահեն զայն ու կը շեղեն արուեստասէրներու ուշադրութիւնը եւ կամ ալ անգիտակցաբար կ՛օգտագործեն զայն` չիմացութեան պատճառով:

Հ.- Այս ցուցահանդէսին ներկայացուած կերպարուեստագէտները բոլո՞րն ալ ձեր մենաշնորհեալներն են:

Մ. Հ.- Ո՛չ, միայն Վահրամն ու Էդիկ Բերդեանը:

Հ.- Ցանկալի պիտի ըլլար, որ որոշ տեղեկութիւններ տայիք իւրաքանչիւրի մասին առանձինն:

Մ. Հ.- Վահրամ Դաւթեանը մեր մենաշնորհեալն է 1995-էն ի վեր: Երբ «Euro’Art  2000» միջազգային ցուցահանդէսին մասնակցեցանք, սահմանուած դատական կազմին կողմէ նախ Վահրամը մտաւ աշխարհի քառասուն լաւագոյն կերպարուեստագէտներու կազմին մէջ, եւ ապա Կրիւյէրի «Ֆանթասթիք արթ» ժամանակակից թանգարանի տնօրէնութեան եւ հոգաբարձութեան կողմէ անոր մէկ ստեղծագործութիւնը` «Տը միտնայթ կէյմ», ընտրուեցաւ ամբողջ աշխարհի տարուան լաւագոյն ստեղծագործութիւնը եւ ներառուեցաւ թանգարանի մնայուն հաւաքածոյին մէջ: Եւ բնականաբար Վահրամին հետ վերանորոգեցինք մեր պայմանագիրը, որ կը շարունակուի ցայսօր: Իսկ  Բերդեանին հանդիպած ենք 2005-ին, Երեւանի «Վերնիսաժ»-ի շուկային մէջ: Ան յետտպաւորապաշտ եւ «ֆով» իրերայաջորդ դպրոցներուն կը հետեւի: Անոր մէջ ամէն ինչ տարերային է, ունի քանի մը անհատականութիւններ, այդ պատճառով ալ կը ստեղծագործէ տարբեր ոճերով` առանց սակայն կտրուելու իր վրձնահարուածի իւրայատուկ ուժգնութենէն եւ ինքնատպութենէն: Անոր գործերը ցարդ ցուցադրուած են Նիւ Եորքի, Փարիզի, Մոնրէալի, Պուէնոս Այրեսի, Լաս Վեկասի, Փեքինի, Մոնաքոյի, Սինկափուրի միջազգային փառատօներուն, եւ անոր արուեստը յուսախաբ չէ ըրած ո՛չ մեզ եւ ո՛չ ալ արուեստասէր հասարակութիւնը:

Հ.- Իսկ միւսնե՞րը…

Մ. Հ.-  Եուրոզին հանդիպած ենք 2002 թուին, Նիւ Եորքի «Ճեքըպ Ճէյվիթ» կեդրոնին մէջ կայացած «Art Expo» միջազգային փառատօնին, երբ արդէն ան Միացեալ Նահանգներու մէջ մեծապէս գնահատուած ու մեծարուած արուեստագէտ էր: Անոր գործերը ցարդ ցուցադրուած են եւ կը շարունակուին ցուցադրուիլ աշխարհի տարբեր արուեստի կեդրոններու (որոնց կարգին` շարք մը ժամանակակից թանգարաններու) մէջ: Մենք իրաւունք ունինք զինք ներկայացնելու միայն Միջին Արեւելքի եւ Ծայրագոյն Արեւելքի տարածքներուն: Եուրոզի արուեստը միջազգայնօրէն ընդունուած եւ գնահատուած է ու անընդհատ վերելքի մէջ կը գտնուի: Միայն անցեալ տարի Եուրոզ ունեցաւ երեք յատկանշական նուաճում, երկուքը Սեն Տիէկոյի եւ Լոս Անճելըսի ժամանակակից թանգարաններուն  եւ երրորդը` Չինաստանի «Au Wangshon Forest Sculpture Park»-ին մէջ զետեղուեցաւ անոր չորս մեթր բարձրութեամբ պողպատէ (stainless steel) «Յաւերժութիւն» քանդակը:

Ռումելեան Վահանի արուեստին ծանօթացած ենք 1995-ին, Հենրիկ Իգիթեանի միջոցով: Այդ օրէն ի վեր անոր արուեստը միշտ գնահատուած  ու մեծարուած է մեր կողմէ` իբրեւ վերացական արուեստի լաւագոյն ներկայացուցիչներէն մէկը: Լիբանանի արուեստասէր հասարակութիւնը արդէն իսկ իրազեկ է, որ անոր արուեստը կը ներկայացուի այլ ցուցասրահի մը կողմէ եւս: Վահան Ռումելեանի ստեղծագործութիւնները ցարդ ցուցադրուած են երեսունէ աւելի միջազգային ցուցահանդէսներու եւ փառատօներու, որոնցմէ շուրջ կէսը «Նոազ արք»-ի միջոցով: Իսկ Մազմանեանի արուեստը կը բաժնեկցինք «Էսքիզ» ցուցասրահին հետ, որ անցնող ապրիլին մասնակցեցաւ Նիւ Եորքի «Pier’94» Art Expo-ին եւ անոր մէկ ստեղծագործութիւնը` «Սալոմէ»-ն արժանացաւ առաջին մրցանակի` իբրեւ տարուան լաւագոյն քանդակը: Ան Լիբանանի արուեստասէր հասարակութեան ծանօթ է 1992-էն ի վեր, երբ հայրենիքէն եկաւ եւ սկսաւ դասաւանդել Համազգայինի «Թորոս Ռոսլին» կերպարուեստի ակադեմիային մէջ: Մազմանեան Լիբանանի մէջ ունեցաւ մեծ եւ մնայուն վաստակ եւ անոր անունը արդէն իսկ ամրագրուած կը համարուի Լիբանանի կերպարուեստի պատմութեան մէջ: Լիբանանի քաղաքական, մշակութային եւ կամ հոգեւոր բազմաթիւ դէմքերու յուշարձանները վստահուած են իրեն:

Հ.- Օրինակներ կրնա՞ք տալ…

Մ. Հ.- Շա՜տ: Քամիլ Շամուն, Սաէպ Սալամ, Ռաֆիք Հարիրի (երկու հատ), Մար Շարպել, Սֆէյր պատրիարք, Ղասսան Թուէյնի, Ժպրան Խալիլ Ժպրան, Օմար Տաուք, Ապունա Անթուան, Տէր Ամարի Տիրամայրը, Տէր Սալիպի «Գթութիւն եւ երախտագիտութիւն» թեմայով արձանախումբը եւ այլն:

Հ.- Իսկ հայ անձնաւորութիւններու տիպարներ չէ՞ կերտած:

Մ. Հ.- Թէեւ խորհրդային շրջանին անոր վստահուած էին բազմաթիւ յուշարձաններ եւ արձանախումբեր,  սակայն Հայաստանի անկախացումէն ետք մեզի ծանօթ են միայն Սօս Սարգսեանի եւ Վարդուհի Վարդերեսեանի կիսանդրիները: Լիբանանի մէջ ան իրագործած է Գարեգին Բ. կաթողիկոսի եւ ճարտարապետ Ալթունեանի դիմաքանդակներն ու Պետիկ Հերկելեանի բարձրաքանդակը: Հայկական թեմայով ունի հսկայածաւալ որմնաքանդակ մը Քուէյթի մէջ, ուր ներկայացուած են հայոց մեծերը` սկսեալ Ս. Մեսրոպէն մինչեւ Գարեգին Նժդեհ: Անոր պատուիրուած է նաեւ Ռոստովի Եղեռնի յուշարձանը:

Հ.- Այս բոլորը շատ լաւ եւ շահեկան տեղեկութիւններ են: Սակայն անոր արուեստի մասին չխօսեցանք:

Մ. Հ.- Մազմանեանի արուեստը ամբողջութեամբ ծանօթ չէ մեր ընթերցողներուն: Անոր գործերը ինքնատիպ են, արտայայտիչ ու գեղեցիկ: Իր ուսուցիչը` Արթօ Չաքմաքճեանը զայն կը համարէ ժամանակակից քանդակագործներու լաւագոյններէն մէկը: Մազմանեանի ստեղծագործութիւնները կարիքը ունին լուրջ ու մասնագիտական ուսումնասիրութեան եւ համապատասխան գնահատման:

Հ.- Վերադառնալով ցուցահանդէսի խորագիրին` արուեստը նեկտարի նման, իբրեւ կեանքի կենսատու աւիշ, որքանո՞վ կ՛արտայայտուի եւ ի գործ կը դրուի կեանքի մէջ:

Մ. Հ.- Նախ այն արուեստասէրները, որոնք հնարաւորութիւն կ՛ունենան իրենք զիրենք շրջապատել բարձրորակ ու իրաւ արուեստով, անոնք իրենց կեանքը կը հարստացնեն, կ՛իմաստաւորեն ու կ՛արժեւորեն հոգեւոր ոլորտներու մէջ, հեռու` զուտ անասնական հաճոյքներէ: Անոնք հոգեպէս կը լիցքաւորուին, կը դառնան առաւել մարդկային, առաւել վեհանձն ու ազնիւ, որովհետեւ` «Արուեստի իւրաքանչիւր գործ աստիճան մը աւելի կը մեղմացնէ մարդկային տառապանքը», ինչպէս կը հաստատէ մեր վաղամեռիկ բանաստեղծներէն Պետիկ Հերկելեանը:

Հ.- Տակաւին չըսիք, թէ իւրաքանչիւր արուեստագէտէ քանի՛ գործ պիտի ցուցադրէք:

Մ. Հ.- Սկզբունքով` տասական գործ, սակայն շարելու ատեն թիւերը կը փոխուին` համաձայն չափի եւ տեղի:

Հ.- Իսկ ի՞նչ բնոյթի են անոնք եւ կամ ի՞նչ է անոնց հասարակ յայտարարը, եթէ ունին անշուշտ: 

Մ. Հ.- Այո՛, տարբեր ոճերու եւ դպրոցներու կը պատկանին անոնք: Բերդեանը տպաւորապաշտ, ֆով երբեմն նաեւ արտայայտչապաշտ ոճերու կը հետեւի միաժամանակ: Եուրոզը խորանարդապաշտ է, թէեւ հեռու է դասականութենէ: Ան աստիճան մը աւելի բարձրացուցած եւ քայլ մը առաջ տարած է դասական «խորանարդապաշտութիւնը» ու արդիականացուցած` զայն: Վահրամը անհեթեթ գերիրապաշտ է: Մազմանեանը` կիսավերացական ժամանակակից քանդակագործ, իսկ Վահան Ռումելեանը` ժամանակակից արտայայտչապաշտ-վերացապաշտ: Արտայայտչաձեւի առումով անոնք ընդհանրութիւններ չունին, եւ այս մէկը դրական է անշուշտ: Սակայն նկատի առէք, որ բոլորն ալ տառապած ու տագնապած հայ արուեստագէտներ են (խորհրդային կարգեր, երկրաշարժ, տնտեսական ճգնաժամ, արցախեան պատերազմ…): Բոլորին յղացքներուն մէջ դրսեւորուած է մարդկայինը`  առանց վրիժառութեան եւ կամ որեւէ տեսակի վայրագութեան: Անոնք բոլորն ալ հետամուտ են որոնելու եւ բացայայտելու Մարդու անկողոպտելի եւ անհպելի հոգեւոր ու ոգեղէն արժէքները: Գուցէ այս վերջինն է իրենց ընդհանուր յայտարարը:

ԹՂԹԱԿԻՑ

Զրոյցը արտագրեց եւ համադրեց`
ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Լիբանանահայ երեք օրաթերթերու գլխաւոր խմբագիրներ` Շահան Գանտահարեան` «Ազդակ», Անի Եփրեմեան` «Արարատ» եւ Սեւակ Յակոբեան` «Զարթօնք», երկուշաբթի,  8 մայիս 2017-ին, «Ազդակ»-ի խմբագրատան մէջ համացանցային զրոյց մը ունեցան ազգային բարերար, Հայոց ցեղասպանութեան որբերու «Արամ Պէզիքեան» թանգարանի հոգաբարձութեան նախագահ Ալեքքօ Պէզիքեանին հետ: Զրոյցի ընթացքին Ալեքքօ Պէզիքեան եւ հայկական երեք օրաթերթերու խմբագիրները արծարծեցին բազմաթիւ հարցեր:  Հայաստանի պարագային անոնք բնորոշեցին, որ պէտք է զարգացնել սահմանամերձ շրջանները, գիւղերը եւ մարզերը, իսկ սփիւռքի պարագային, պէտք է երիտասարդութիւնը կուսակցութիւններուն մօտեցնել, հայկական ծրագիրներուն հաղորդ դարձնել, համակարգուած ու միացեալ աշխատանք տանիլ եւ  վերականգնել համագործակցութեան աշխատելաձեւը: Ստորեւ կը ներկայացնենք տեղի ունեցած զրոյցին ընդհանուր պատկերը:

Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի աշխատանքներուն մէջ սփիւռքի մէջ ամէնէն կարեւոր իրագործումը Հայոց ցեղասպանութեան նահատակներու յիշատակին կառուցուած «Արամ Պէզիքեան» թանգարանն է Ժիպէյլի մէջ: Թանգարանի երկու տարուան  գործունէութեան ընդհանուր գնահատական մը տալու, այցելուներու թիւի, թանգարանի կարեւորութեան եւ գործնական տուեալներու իմաստով Ալեքքօ Պէզիքեան ըսաւ, որ թանգարանը իրեն համար երազ մը եղած է: Սփիւռքը եւ ընդհանրապէս հայութիւնը նման վայրի մը կարիքը ունեցած են, որպէսզի Հայոց ցեղասպանութեան նահատակներուն յիշատակը վառ պահուի եւ նաեւ` անոնց, որոնք ողջ մնացած ու այդ որբանոցին մէջ հաւաքուած ու հասակ առած են:

Ան ցաւով նշեց, որ Լիբանան այցելութեան ընթացքին հանդիպած է երիտասարդ ու միջին տարիքի մարդոց, որոնք Ժիպէյլի մէջ Հայոց ցեղասպանութեան յիշատակին կառուցուած «Արամ Պէզիքեան» թանգարանի գոյութեան մասին տեղեակ չեն: Ան իր վրդովմունքը յայտնեց այս երեւոյթին համար, ապա քննելով պատճառները, ընդգծեց Լիբանանի հայ մամուլին դերակատարութիւնը` պատմական մեծ արժէք ու նշանակութիւն ունեցող այս վայրը լուսարձակի տակ առնելու ու հասարակութիւնը իրազեկ դարձնելու:

Ան յայտնեց, որ թանգարանը երկու տարուան ընթացքին 9000 այցելու ունեցած է, բայց ըստ Պէզիքեանին, 9000 այցելու ունենալը չէ, որ կը գոհացնէ, այլ պէտք է երիտասարդութիւնը ներգրաւել ու մղել դէպի ազգային կեանք եւ արժէքներ. լաւ իմանալով ազգային կեանքին մէջ կամաւոր աշխատելու դժուարութեան մասին` ան կարեւորութեանբ նշեց, որ նոր սերունդի ներկայացուցիչները պարտաւոր են գէթ իրենց ներկայութեամբ, քաջալերանքով եւ կարողութեան սահմաններուն մէջ մասնակից ըլլալու հայ կեանքին:

Ալեքքօ Պէզիքեան յանձնարարեց, որ հայկական վարժարանները այցելութիւններ կազմակերպեն թանգարան, որպէսզի աշակերտները տեսնեն, ծանօթանան ու ապրին գիրքերու մէջ Հայոց ցեղասպանութեան մասին իրենց կարդացածը: Ան ըսաւ, որ հասարակութեան բարենորոգումը մանկապարտէզէն կը սկսի եւ ոչ թէ` համալսարանէն: Սերունդները մանկութեան տարիներուն պէտք է կրթել ու դաստիարակել, որպէսզի հետագային կերտուի իր պատմութեան ու ազգային արժէքներուն իսկական ու արժանի ժառանգորդը:

Անդրադառնալով Լիբանանի հայ գաղութի կարեւորութեան` Ա. Պէզիքեան ըսաւ. «Շատ բան կը պարտինք Լիբանանի: Եթէ Ժիպէյլը, Ղազիրը, Այնթուրան, Սայտան, Անթիլիասը չըլլային, այսօր սփիւռքը ի՞նչ պատկեր պիտի պարզէր, գոյութիւն պիտի ունենա՞ր: Որբանոցներուն մէջ ջարդէն ճողոպրած մեր հայրերը ոչ մէկ ճիգ խնայեցին  իրենց զաւակներուն լաւագոյն ուսումը տալու: Անոնք մեր մէջ կերտեցին հայկական զգացումը, հայ հոգին: Անոնց տարիներու զոհողութիւնները ձրիաբար անտեսելը արդար չէ, կարելի չէ: Ես մեծ յարգանք ունիմ բոլոր անոնց հանդէպ, որոնք հայկական որբանոցներէն դուրս եկած, ընտանիք կազմած, պահած ու լաւագոյնս դաստիարակած են իրենց զաւակները: Եթէ այսօր ճարտարապետներ, իրաւաբաններ, բժիշկներ ունինք, շատ մարզերու մէջ յաջողած եւ փայլուն հայեր ունինք, կը պարտինք որբանոցի սերունդներու զոհողութեան»:

Խմբագիրները իրենց կարգին յայտնեցին, որ «Արամ Պէզիքեան» թանգարանը միջազգային թանգարաններու ցանցին մէջ ներկայ է արդէն եւ ընդգրկուած` թանգարաններու բաց գիշեր ծրագրին մէջ, Անթիլիասի «Կիլիկիա» թանգարանին հետ: Այս իրականութիւնը առիթ կը հանդիսանայ, որ մանաւանդ օտարները ներկայ ըլլան, տեսնեն ու իրենց վկայութիւնը տան մեր պատմութեան մասին: Անոնք հարկ նկատեցին Լիբանանի մշակութային ծրագիրներու մէջ առաւելագոյն չափով  ընդգրկել «Արամ Պէզիքեան» թանգարանը: Խմբագիրները հաստատեցին նաեւ, որ թանգարանի բովանդակութեան հիմքը ամբողջ որբանոցն է: Ամբողջ սփիւռքը այսօր քաղաքական գործօնի վերածուած է` շնորհիւ այդ որբանոցներէն դուրս եկած ու դաստիարակուած եւ հայապահպանման աշխատանքներուն լծուած այդ սերունդին:

Իր կարգին, Ալեքքօ Պէզիքեան յայտնեց, որ աշխատանք տարուած է Ժիպէյլի քաղաքապետին միջոցով, որ թանգարանը զբօսաշրջութեան այցելութիւններուն մաս կազմէ: Ան ըսաւ, որ նախատեսուած է նաեւ թանգարանի վերի յարկը վերածել ուսումնասիրութիւններու կեդրոնի, գիտաժողովներու եւ դասախօսութեան յարմար վայրի: Ան ըսաւ, որ ծրագիրը պատրաստ է, մօտ ժամանակէն կ՛իրագործուի. հիմնական, բայց  յաղթահարելի դժուարութիւնը նիւթականն է:

Խմբագիրները առաջարկեցին, որ յառաջիկային Հայոց ցեղասպանութեան յիշատակին կազմակերպուած երիտասարդական հսկումը «Արամ Պէզիքեան» թանգարանին շուրջ տեղի ունենայ: Անոնք համաձայն գտնուեցան նաեւ միասնաբար գիտաժողով մը կազմակերպել «Արամ Պէզիքեան» թանգարանին մէջ:

Իսկ ինչ կը վերաբերի երիտասարդութիւնը ազգային մտահոգութիւններուն եւ արժէքներուն հաղորդ դարձնելու, ազգային կեանքին մէջ ներգրաւելու քայլին, զրուցակիցները համոզում յայտնեցին, որ պէտք է սովորական միջոցներէն դուրս գալ, իմանալ երիտասարդներուն հետաքրքրութիւնը, պահանջներն ու ակնկալիքները եւ ըստ այնմ պատրաստել դաշտեր, ուր աշխատելու եւ արդիւնաբերելու լայն հնարաւորութիւն ունենան անոնք: Այս առումով ալ տեղեկատուական եւ ընկերային հաղորդակցութեան ցանցերը պէտք է կարեւորութեամբ նկատի առնել, որովհետեւ երիտասարդները աւելի շատ համացանցի ընթերցողներ են:

Ա. Պէզիքեան հաստատեց, որ եկեղեցին, դպրոցները եւ յատկապէս ընտանիքները մեծ դերակատարութիւն ունին սերունդներու առողջ եւ հայեցի կրթութիւն ջամբելու վեհ ու ազնիւ գործին մէջ: Ան կարեւոր նկատեց նաեւ կազմակերպութիւններու եւ յատկապէս հայ քաղաքական կուսակցութիւններուն կարեւոր դերակատարութիւնը սփիւռքի կեանքին մէջ` ըսելով, որ անոնք հայապահպանման, ուղիղութեան, մաքրութեան, պարկեշտութեան օրինակ պէտք է դառնան երիտասարդութեան համար: Ան ըսաւ. «Մեր կազմակերպութիւնները պէտք է դուռ բանան երիտասարդութեան եւ ոչ թէ անոնց դիմաց դռները գոցեն»:

Խօսելով սփիւռքի մայրաքաղաք Լիբանանի մէջ Հայոց ցեղասպանութեան 102-ամեակին նուիրուած ձեռնարկներուն մասին իր ունեցած տպաւորութեան` Ա. Պէզիքեան իր ընդվզումը յայտնեց համայնքներու եւ կազմակերպութիւններուն միջեւ համագործակցութեան բացակայութեան համար: Ան կոչ ուղղեց` անպայման կեանքի կոչելու գործակցութիւնը բոլոր համայնքներու, կազմակերպութիւններու եւ կուսակցութիւններուն միջեւ: Ան ըսաւ. «Այն օրը, որ մենք կ՛ունենանք հզօր սփիւռք, կ՛ունենանք հզօր հայրենիք, եւ այն օրը, որ հզօր հայրենիք կ՛ունենանք, հզօր սփիւռք կ՛ունենանք: Կը տեսնեմ հրեաները` աշխարհով մէկ ինչպէ՜ս կը գուրգուրան իրենց թէ՛ սփիւռքին, թէ՛ հայրենիքին վրայ: Պէտք է համագործակցութիւնը ամէն գնով կրկին մէջտեղ բերել, այլապէս վտանգուած է սփիւռքի ապագան»:

Խօսելով Հայաստանի մէջ իրականացուցած ծրագիրներուն մասին` ան ըսաւ, որ «Անի Պէզիքեան երիտասարդական կեդրոն»-ի ստեղծման եւ կառուցման հիմնական նպատակը համալսարանական ուսման նպատակով շրջաններէն Երեւան հասած անապահով ընտանիքներու աղջիկներու կեցութեան եւ ապրելու կեդրոն մը, գուրգուրանքի վայր մը ապահովելը եղած է: Ուսանողուհիները իրենց ուսումը աւարտելէն ետք դուրս կու գան` նորերու տեղ յատկացնելով: Ան յայտնեց նաեւ, որ 1988-ի ահեղ երկրաշարժին պատճառով 17 տարուան ընթացքին ստանձնած է 350 մանուկներու խնամքը ու շատ մը ընտանիքներու օժանդակութիւնը: Ալեքքօ Պէզիքեան անդրադարձաւ նաեւ Ծաղկաձորի մէջ ամառնային ճամբարին, որուն շնորհիւ ամրան ամիսներուն հերթաբար 200-էն աւելի պատանիներ 15 օրով կը զուարճանան եւ հաճելի պահեր կ՛ունենան:

Զրոյցի աւարտին զրուցակիցները անդրադառնալով Ալեքքօ Պէզիքեանի` Հայաստանի մէջ իրականացուցած ծրագիրներուն, որոնք նուիրուած են Հայաստանի զարգացման, աղէտի գօտիի վերականգման, որբերու, երիտասարդութեան եւ անպատսպար ընտանիքներու օժանդակութեան, գնահատանքով մատնանշեցին, որ բոլոր աշխատանքներուն նիւթական նուիրատուութիւնը Ալեքքօ Պէզիքեան կատարած է լուռ, համեստօրէն եւ առանց մեծ քարոզչութեան, եւ այս բոլոր բարեսիրական ծրագիրներու իրականացման մէջ «Արամ Պէզիքեան» թանգարանը եկած է լրացնելու երկար շունչի վրայ Ալեքքօ Պէզիքեանին տարած աշխատանքները, որոնք տարուած են եւ կը շարունակուին:

Ալեքքօ Պէզիքեան իր երախտագիտութիւնը յայտնեց լիբանանահայ մամուլին տարած անդուլ աշխատանքին համար` շեշտելով լիբանանահայ մամուլին կարեւոր դերը սփիւռքի հայապահպանութեան ծիրին մէջ եւ կարեւոր նկատելով համագործակցելու եղանակը տարբեր առիթներով: Ան շնորհակալութիւնը յայտնեց անոնց օգտաշատ զրոյցին համար եւ մաղթեց, որ նման հանդիպումները յաճախակի ըլլան, որ կարելի ըլլայ տեսակէտներ եւ կարծիքներ փոխանակել:

«Դիպլոմատ»-ի Հարցազրոյցը «Լեւոն Թրաւել»-ի Տնօրէն Կարպիս Թիթիզեանի Հետ

Վարեց` ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՂԱԶԱՐԵԱՆ

Մեր հայրենակից, «Լեւոն Թրաւել» ընկերութեան տնօրէն Կարպիս Թիթիզեանը, որպէս գործարար, իր գործունէութիւնը Հայաստանում սկսել է դեռեւս անկախութիւնից առաջ: «Լեւոն Թրաւել» ճամբորդական գործակալութիւնը հիմնադրուել է 1958թ., Պէյրութում: 1981թ. փոխադրուել է Լոս Անճելըս: 1991թ.ին բացուել է ընկերութեան երեւանեան գրասենեակը, իսկ 1995թ.ից այն սկսեց գործել նաեւ Թիֆլիս քաղաքում: Պէտք է յիշել, թէ ի՛նչ իրավիճակ էր Հայաստանում 1991-ին:

Արցախում արդէն ընթանում էին պատերազմական գործողութիւններ, թէեւ լայնածաւալ պատերազմը սկսեց 1992-ին: Արդէն չկար Խորհրդային Միութիւնը, եւ չկային նախկին տնտեսական կապերը: Այսինքն 1991-ին Հայաստանում միանգամայն նոր իրավիճակ էր, եւ անհրաժեշտ էր գտնել նոր լուծումներ ու շարունակել կեանքը: Մարդկանց մեծ մասը տակաւին ապրում էր խորհրդային բարքերով ու մօտեցումներով, ուստի պատահական չէ, որ «Լեւոն Թրաւել»-ը դարձաւ Հայաստանում պաշտօնապէս գրանցուած առաջին առեւտրային ընկերութիւնը կամ դրանցից մէկը:

ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Պարո՛ն Թիթիզեան, դուք Հայաստանում առաջին սփիւռքահայ գործարարներից էք, ով հիմնեց այն ժամանակների համար բաւական մեծ ընկերութիւն: Ի՞նչ փոխուեց այսքան տարիներ անց, ռիսքերն արդարացա՞ն:

ԿԱՐՊԻՍ ԹԻԹԻԶԵԱՆ.- Ընկերներիցս եւ հարազատներիցս շատերը թերահաւատութեամբ էին մօտենում Հայաստանում գրասենեակ հիմնելու իմ նախաձեռնութեանը: Յիրաւի, չնայած Հայաստանը մեր հայրենիքն է, բայց հեշտ չէ նման ռիսքի գնալը, յատկապէս` Միացեալ Նահանգների պէս զարգացած երկրից ժամանելով: Հայաստանում, ըստ էութեան, ամէն ինչ զերոյից էր պէտք ստեղծել: Բայց ես հաւատացի թէ՛ Հայաստանի ապագային, թէ՛ իմ ձեռնարկի յաջողութեանը եւ գնացի այդ քայլին: Սկզբնական օրերին գրասենեակը գործում էր «Անի» հիւրանոցի տարածքում, սակայն շուտով անհրաժեշտութիւն առաջացաւ գտնել աւելի մեծ եւ յարմարաւէտ տարածք, քանի որ անհրաժեշտ էր ստեղծել ժամանակակից, կահաւորուած, սարքաւորումներով յագեցած եւ հմուտ մասնագէտներով գործող ճամբորդական գործակալութիւն, որը ոչ միայն կը կարողանար ապահովել Հայաստանի բնակչութեան ճամբորդական պահանջները, այլեւ միտուած կը լինէր ապագային: Ուստի շուտով ես ձեռք բերեցի Սայաթ Նովայի 10 հասցէում գտնուող այն տարածքը, որը քաջ յայտնի է երեւանցիներին եւ մայրաքաղաքի հիւրերին: Չեմ կարող չթաքցնել ժպիտս, երբ յիշում եմ, թէ ինչպէս էի կողք-կողքի նստած` սովորեցնում մեր նոր աշխատակիցներին, թէ ի՛նչ է օդանաւորդութիւնը, ինչպէ՞ս է իրականանում  գնագոյացում այս ասպարէզում, ինչպէ՞ս է պէտք աշխատել ամրագրման եւ վաճառքի յատուկ համակարգերով:

Անգամ հեռախօսային կապը խնդիր էր: Պէտք էր տաքացնել գրասենեակը եւ աշխատանքային պայմաններ ստեղծել: Համացանց եւ ելեկտրոնային փոստ դեռեւս գոյութիւն չունէին: Այսինքն պէտք էր շատ արագ համարկել նոր արհեստագիտութիւնները այս ասպարէզում, քանի որ նպատակը յստակ էր` դառնալ եւ մնալ այս ոլորտում առաջինը եւ լաւագոյնը: Այդ օրերին հիմնական հարցերից էր նաեւ յուսալի օդային կապի ստեղծումը արտասահմանեան երկրների հետ: Այսինքն անհրաժեշտ էր շատ լուրջ աշխատանք տանել այս ուղղութեամբ եւս: Շուտով սկսեցին գործել «Հայկական աւիաուղիներ»-ը, որոնք ուղիղ կապ էին ստեղծում, մասնաւորապէս եւրոպական մի քանի քաղաքների հետ:

Յաջորդ քայլով պէտք էր կապ ստեղծել ազգային փոխադրողի եւ որեւէ մեծ օդանաւային ընկերութեան միջեւ (interline),  որպէսզի հնարաւոր լինի ապահովել թռիչքների առաւելագոյն ծածկոյթ ամբողջ աշխարհով մէկ: Օգտագործելով իմ անձնական կապերը եւ հնարաւորութիւնները` ես կարողացայ պայմանաւորուել հոլանտական «Քէյ.Էլ.Էմ.»  հսկայ օդանաւային ընկերութեան հետ: Մեծ ջանքերից եւ նախապատրաստական աշխատանքներից յետոյ այս կապը սկսեց աշխատել: 1992-1994թթ. Հայաստանի համար, թերեւս, ամենածանր տարիներն էին, որոնք մենք կնքեցինք որպէս «ցուրտ եւ մութ» ժամանակներ: Հիմա ցանկանում եմ կրկին անդրադառնալ ձեր հարցին` եթէ պիզնեսի սկիզբը լաւ է, ապա յետոն հիմնականում անյայտ է: Ցանկացած պիզնես աշխատում է, եթէ նախ հաւատում ես դրա յաջողութեանը, իսկ ես միշտ հաւատացել եմ, որ Երեւանում ես կարող եմ ունենալ ամենալաւ ճամբորդական գործակալութիւնը:

Յաջողութեան երկրորդ գրաւականը ամէնօրեայ տքնաջան աշխատանքն է: Ես չեմ ուզում մանրամասնօրէն նկարագրել, թէ ի՛նչ դժուարութիւնների միջով եմ ես անցել, որպէսզի գործը կայանայ, սակայն թող ոչ մէկին չթուայ, թէ կարելի է լաւ հիմք դնել, յետոյ մի կողմ քաշուել ու պարզապէս քաղել պտուղները: Այդպէս չի լինում: Պիզնեսը ծառի պէս է. պիտի տնկես, ջրես, խնամես, հետեւես, պահպանես ու պաշտպանես, որ կարողանաս նաեւ պտուղները հաւաքել: Եթէ աչքաթող անես քո ծառը կամ քո պիզնեսը, ապա այն դատապարտուած է ձախողման: Վերը նշուած «ցուրտ եւ մութ» տարիներին կարելի էր շատ հեշտ կոտրուել ու թողնել ամէն ինչ` հազար ու մի պատճառ բռնելով` քաղաքական վիճակ, պատերազմ, տնտեսական կործանում, աղքատութեան ու յուսահատութեան հասած հասարակութիւն եւ այլն: Սակայն ես չկոտրուեցի: Որոշեցի մնալ, պայքարել ու աշխատել: Այն, ինչ դուք այսօր տեսնում էք, հէնց դրա պտուղներն են:

Առաջիկայում, ընդ որում, շատերին թւում է, թէ «Լեւոն Թրաւել»-ը զբաղւում է զուտ օդանաւային տոմսերի վաճառքով: Դա այդպէս չէ: Իմ ընկերութիւնը միաժամանակ Հայաստանի ներգնայ զբօսաշրջութեան առաջատարներից է: Ամէն տարի հազարաւոր մարդիկ, ոչ միայն սփիւռքահայեր, մեր միջոցով ժամանում են հայրենիք, որպէսզի ճանաչեն Հայաստանը եւ իրենց լուման բերեն մեր երկրին: Միաժամանակ Հայաստանի բնակիչները մեզ հետ հնարաւորութիւն ունեն ճամբորդելու աշխարհով մէկ: Հետագայում ես նպատակայարմար գտայ նաեւ գրասենեակ բացել Թիֆլիսում, որը մինչ օրս յաջողութեամբ գործում է: Ինչպէս նշեցի վերեւում, Հայաստանի համար անչափ կարեւոր էր եւ է, որ արտասահմանեան հզօր օդանաւային ընկերութիւններ մուտք գործեն հայաստանեան շուկայ: Երկար տարիներ «Լեւոն Թրաւել»-ը հանդիսացել է հոլանտական «Քէյ.Էլ.Էմ.» օդանաւային ընկերութեան ներկայացուցիչը Հայաստանում եւ Վրաստանում: Հետագայում հնարաւոր եղաւ նաեւ Հայաստան բերել «Պրիթիշ Էրուէյզ» օդանաւային ընկերութիւնը` կանոնաւոր չուերթներով:

Այսօր, 25 տարուայ բարձունքից հայեացք նետելով` կարող եմ ասել, որ իմ փոքրիկ տնկին դարձել է մեծ ծառ, որը շարունակում է աճել ու պտուղներ տալ:

ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Շատ սփիւռքահայեր ասում են, որ Հայաստանում պիզնեսի սկիզբը լաւ է լինում, յետոն անյայտ է. այսօր նոյն աշխուժութեա՞մբ է աշխատում «Լեւոն Թրաւել» ընկերութիւնը:

ԿԱՐՊԻՍ ԹԻԹԻԶԵԱՆ.- Պատասխանեմ կարճ. ամէն տեղ նոր գործ սկսելը դժուար է. պէտք է հաւատալ Հայաստանի ապագային, նաեւ` սեփական ձեռնարկի յաջողութեանը:

ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Դուք «Լեւոն Թրաւել» ընկերութիւնից զատ արդէն տարիներ շարունակ նաեւ աշխուժօրէն զբաղւում էք համերգների կազմակերպմամբ` դրսում ապրող հայ հանդիսատեսին հաղորդակից դարձնելով հայկական երաժշտութեան ամէնամեայ մրցանակաբաշխութեան` ««Արմինիըն Ինթըրթէյնմընթ Ըուործի» շնորհիւ: Ի՞նչ ծրագրեր կան 2017 թուականին:

ԿԱՐՊԻՍ ԹԻԹԻԶԵԱՆ.- Բացի ճամբորդական պիզնեսից, ես ունեմ նաեւ իմ արտադրիչի  հետաքրքրութիւնը` թատրոնի, շարժապատկերի եւ էսդրատային արուեստի հանդէպ: Տարիներ առաջ համահիմնադիր եմ եղել Միացեալ Նահանգներում առաջին հայկական հեռուստաժամի` «Հորիզոն» հեռուստաալիքի: Որոշ ժամանակ անց, մասամբ հեռանալով հեռուստատեսութիւնից, ճակատագրի բերումով հանդիպեցի մի մարդու, որն ինձ յորդորեց ստեղծել Հայաստան-սփիւռք մշակութային կամուրջը: Ինչպէս գլխի ընկաք, խօսքը Հրանդ Թոխատեանի մասին է: Հէնց Հրանդի շնորհիւ ես առաջին անգամ ժամանեցի Հայաստան ու անմիջապէս սիրահարուեցի ոչ միայն հայրենիքիս, այլ նաեւ` այստեղ ապրող եւ ստեղծագործող մարդկանց: Հնարաւորութեանս սահմաններում համագործակցեցի Սենեկային թատրոնի, Երգի պետական թատրոնի եւ այլ խմբերի ու անհատ կատարողների հետ: Նրանցից շատերի հետ գտայ համագործակցութեան լուրջ եզրեր եւ մեծ ծրագրեր ու համերգային արշաւներ իրականացրեցի: Խօսքս Արթուր Գրիգորեանի, Նունէ Եսայեանի, Հրանդ Թոխատեանի, Միքայէլ Պօղոսեանի, Աշոտ Ղազարեանի եւ շատ ուրիշ տաղանդաշատ արուեստագէտների մասին է:

Այսօրուայ դրութեամբ, տարեկան մի քանի մեծ ծրագրեր եմ իրականացնում Հայաստանի հետ` մենահամերգներ, թատերական ներկայացումներ, ցուցահանդէսներ: 2017-ին նախատեսում ենք մի քանի մեծ նախագծեր, որոնք այս պահին կազմակերպչական փուլում են:

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Հինգշաբթի, 18 մայիս 2017-ին, «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ տեղի պիտի ունենայ գեղանկարիչ Գրիգոր Ակոբեանի ցուցահանդէսին բացման հանդիսութիւնը:

Գրիգոր Ակոբեան մասնակցած է 58 ցուցահանդէսներու եւ արժանացած միջազգային պատուոյ շքանշաններու: Անոր գործերը կը յատկանշուին իրենց հարուստ ու խօսուն բովանդակութեամբ: Այս ցուցահանդէսին առիթով «Ազդակ» արուեստագէտ Գրիգոր Ակոբեանին հետ  ունեցաւ հարցազրոյց մը, զոր կը ներկայացնենք ստորեւ:

Յայտնենք, որ ցուցահանդէսը պիտի շարունակուի մինչեւ 3 յունիս 2017, ամէն օր առաւօտեան ժամը 9:30-էն մինչեւ երեկոյեան ժամը 6:30:

«Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ կազմակերպուած ցուցահանդէսին  մասին Գրիգոր Ակոբեան ըսաւ, որ որոշ վերնագիր մը չունի ցուցահանդէսը: Անիկա տարիներու աշխատանքի արդիւնք է: Գրիգոր Ակոբեան յայտնեց, որ պատկերներուն տակ նշուած թուականները կը խօսին միայն աշխատանքի աւարտին մասին, բայց շատ անգամ գործը քանի մը տարի առաջ սկիզբ առած կ՛ըլլայ:

Խօսելով աշխատանքի ընթացքին մասին` արուեստագէտը ըսաւ, որ ինք գերիրապաշտ արուեստագէտ է: Նախ միտքին մէջ կը գծէ, յետոյ երբ ճերմակ պաստառին կը նայի, արդէն կը տեսնէ արտացոլուած պատկերը:  Ան իր զգացումները եւ յոյզերը կը դնէ պատկերին վրայ, ապա կ՛աշխատի աւարտել զայն, ինչ որ շատ աւելի ժամանակ կ՛առնէ, որովհետեւ գաղափարը պաստառին տրուելէն ետք,  երեւակայութիւնն ալ պէտք է իր ներգործութիւնը ունենայ: «Պատկերին գեղագիտական հաւասարակշռութիւնն ալ կարեւոր է», ըսաւ ան, ապա նշեց, որ սկսիլը շատ դիւրին է, դժուարը կանգ առնելն է, որ զգացումով կու գայ եւ տարիներու փորձառութեամբ: Գեղանկարիչը պէտք է գիտնայ, թէ ե՛րբ պէտք է աւարտէ պատկերը:

Գրիգոր Ակոբեան յայտնեց նաեւ, որ իր գործերը բանականութեան մասին են: Ամէն մէկ պատկերի ետին պատմութիւն մը կայ:  «Ընդհանուր զարգացում ունեցող մարդիկ դիւրաւ կը հասկնան գործերս, որոնք երբեք յարդարանքի եւ բարեզարդման համար չեն եղած: Գործերս լեցուն են մանրամասնութիւններով, այո՛, որովհետեւ կեանքը ինքնին մանրամասնութիւններէ կը կազմուի: Երբ կը կանգնինք պատկերին դիմաց, նախ պէտք է պատկերը խօսի, ապա մենք` պատկերին հետ»:

Գրիգոր Ակոբեան ամէն բանէ աւելի կարեւոր նկատեց գործը: Ան ըսաւ. «Ես ինքնաշխատութեամբ առաջ գացի: Համալսարանի օրերուս, երբ մեզի` ուսանողներուս, կը պարտադրուէր գործ մը տանիլ ուսուցիչին, ես կը տանէի 10 գործ: Ուսուցիչը ամէն մէկ պատկերիս մէկ վայրկեան տրամադրելով տասը վայրկեան ուղղութիւն կու տար  ինծի: Եթէ արուեստ չունիս մէջդ, չես կրնար սորվիլ: Ուղղութիւն կրնաս ստանալ, բայց ինքնաշխատութիւնը շատ կարեւոր է: Ես 8-15 ժամ կը գծեմ եւ չեմ զգար: Որեւէ գործի մէջ պէտք է նուիրուածութիւն եւ հարազատութիւն գոյութիւն ունենայ: Արուեստագէտը պէտք է կարգապահ ըլլայ: Ամէն օր պիտի նստի եւ մուսաները դրդէ, որ գան. իսկ երբ մարդ մտածէ, թէ «ի՞նչ պիտի ընեմ», բան չի կրնար ընել: «Ի՞նչ պիտի ընեմ»-էն առաջ պէտք է մարդ գիտնայ ընելիքը: Արուեստագէտը իր գաղափարները պիտի զարգացնէ եւ  առաջ տանի: Օրինակ` ես 100 հատ նուռ գծած եմ եւ 100-րդը շատ աւելի յաջող դուրս եկած էր, որովհետեւ կատարեալին հասած էր: Ամէն արուեստագէտ կատարեալին կը ձգտի»:

Ան կարեւոր նկատեց ժողովուրդի մը քաջալերանքն ու նեցուկը արուեստագէտներուն, որպէսզի անոնք մեծ յաջողութիւններ արձանագրեն եւ բարձրանան:

Գեղանկարիչ Գրիգոր Ակոբեան իր փորձառութենէն մեկնելով ըսաւ, որ մարդ իր անձին պէտք է  հաւատայ, արուեստագէտները պէտք չէ համեմատեն իրենց գործերը ուրիշներուն հետ: Ամէն գեղանկարիչ իր գործերը պիտի համեմատէ, բաղդատէ, թէ ո՛ւր էր եւ ո՛ւր հասաւ: Եթէ 15 տարիէ նոյն գործը կ՛ընէ, կը նշանակէ արդիւնք չի տար: 15 տարի գեղանկարիչը նոյն գործը կրնայ ընել կատարեալին հասցնելով գործը, գործը ուսումնասիրելով: «Այս օրերուն արուեստագէտները արագ կ՛աշխատին, որ ճիշդ չէ. արագ գծել կարելի է, երբ գաղափարդ փորձառութիւն ըրած ես: Գործեր ունիմ քանի մը  վայրկեան ժամանակ կ՛առնեն, բայց 30 տարուան փորձ ունիմ այդ քանի մը վայրկեանին ետին»:

Գրիգոր Ակոբեան եզրափակեց զրոյցը ըսելով, որ եթէ գործի մը մէջ ոգեղինութիւն եւ զգացական բան չկայ, գործը կը մարի: «Ես ամէն օր նոր բան կը յայտնաբերեմ եւ կը սորվիմ, որքան գծես այնքան շատ կը սորվիս: Մարդ պիտի չվախնայ սխալելէ: Սխալը նոր աշխատանքով պէտք է սրբագրել: Սխալներովդ պիտի սորվիս, եթէ չես աշխատիր, սխալ չես ըներ ու չես սորվիր. դպրոցը միայն ուղղութիւն կու տայ: Ամէն մէկ պատկեր ինծի համար վերանորոգուելու առիթ մըն է, նոր ուժ կու տայ, ապրելու նոր եռանդ: Ամէն մէկ պատկեր նոր կեանք մըն է ինծի համար. կեանքիս շարունակութիւնն են գեղանկարներս, որոնք յաջորդականութիւն ունին», ընդգծեց ան:

Պատրաստեց՝ ԱՐԱԶ ԳՈՃԱՅԵԱՆ

Լեոն, ուքրանացի ուսուցիչը, «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահ կը բարձրացնէ իր ներաշխարհը` իր բարդութիւններով եւ ծիծաղելի կողմերը շօշափող իրականութիւններով: Լեոն բեմ կը բարձրանայ իր մէկէ աւելի նկարագիրներով` իւրաքանչիւրը յատուկ ուշադրութեան արժանի:

«Լեոն» թատերախաղը` հիմնուելով ամերիկացի թատերագիր Նիլ Սայմընին «Ֆուլզ»-ին (Խենթեր) վրայ, բեմադրութիւնն է լիբանանահայ երիտասարդ դերասան եւ բեմադրիչ Հրայր Գալեմքէրեանին, որուն աշխատանքին իբրեւ արդիւնք Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» երիտասարդական թատերախումբը իր երիտասարդ ուժով նոր շունչ պիտի աւելցնէ լիբանանահայ թատերական ոլորտին:

«Լեոն» թատերախաղի ներկայացման առիթով զրուցեցինք բեմադրիչ Հրայր Գալեմքէրեանին եւ Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի վարչութեան ատենապետ Մարտիկ Տէմիրճեանին հետ:

«Ֆուլզ»-էն «Լեոն»

Հրայր Գալեմքէրեան,-

«Թատրերգութիւնը ընտրելու ատեն ուզեցի կառուցողական գետնի վրայ ամուր եւ զօրաւոր նիւթ մը զատել եւ Նիլ Սայմընի «Ֆուլզ»-ը նպաստաւոր էր ինծի` քանի մը պատճառներով: Նախ իր կառոյցով նպաստաւոր էր, որովհետեւ առիթ կու տայ ինծի ուզած պատգամս փոխանցելու: «Ֆուլզ»-ը հիմնականօրէն կատակերգութիւն է, եւ կը հաւատամ, որ եթէ նիւթը զուտ տրամա ըլլար, աւելի դժուար պիտի ըլլար հանդիսատեսին հասնելու, որովհետեւ հաւանաբար տրաման ներկայ ընկերութեան համար կրնայ ձանձրանալիք թուիլ կամ տրաման իր երկար ընթացքով կրնայ հանդիսատեսին ուշադրութիւնը մղել դէպքերուն, աւելի քան պատգամին, այսպիսով կրնայ թատերախաղին պատգամը կորսուիլ: Կայ նաեւ այն, որ թատերախաղին կերպարներուն թիւը յարմար էր հետաքրքրական խաղարկութիւն մը ստեղծելու համար բեմին վրայ: «Ֆուլզ»-ին կերպարներուն վրայ ես ալ իմ կարգիս կերպար աւելցուցի, ինչպէս նաեւ նիւթին էութեան մէջ քանի մը փոփոխութիւններ ըրի:

«Նախքան գործունէութեան ծաւալին մասին աւելի մանրամասնելս, ըսեմ, որ նիւթը տեղի կ՛ունենայ Ուքրանիոյ գիւղերէն մէկուն մէջ, ուր պատահած է անէծք մը, որուն իբրեւ հետեւանք գիւղացիները դատապարտուած են անխելքութեան: Անէծքը կրնայ կոտրիլ միայն երբ Ուքրանիոյ քաղաքէն ուսուցիչ մը գիւղ գալով գիւղին բժիշկին աղջկան մտածել սորվեցնէ: Այս անկիւնադարձն է, որուն կը հետեւին դէպքերը:

«Երբ «Ֆուլզ»-ը առաջին անգամ կարդացի, կեդրոնացումս խենթերուն վրայ գնաց, մանաւանդ, որ նիւթին խորագիրն ալ այդ կը յուշէ: Տպաւորուած էի նաեւ ուսուցիչին կերպարով եւ մտածեցի թատրերգութիւնը կեդրոնացնել ուսուցիչին վրայ: Այս իմաստով առնելով գործին թարգմանութիւնը, զոր կատարած է Նարէ Գալէմքէրեանը, զարգացուցի եւ ունեցանք «Խենթեր»-ու փոխարէն «Լեոն»: Այս թատերախաղիս համար խենթերը միջոց են, որոնք կ՛օգնեն Լեոնին զարգացնելու իր հոգեկան վիճակը: Ըսեմ, որ այս փոփոխութիւնն ալ ընթացք մըն էր եւ առաջին մէկ օրէն տեղի չունեցաւ, քանի որ լիբանանահայ թատրոնի մակարդակի վրայ, առաւելաբար երիտասարդ դերասաններու գծով, գոյութիւն ունին մարտահրաւէրներ եւ հարկ է աշխատիլ անոնց յարմարելով»:

Դերասաններու ընտրութիւնը եւ փորձերը

Հրայր Գալեմքէրեան

«Երբ դերասանները ընտրելու գործին լծուեցայ, բաւական դժուարութիւն ունեցայ: Սկսելու համար, երիտասարդ դերասան ընտրելը դժուար է` նկատի ունենալով երիտասարդներուն դպրոցական, համալսարանական եւ գործի պարտաւորութիւնները, ինչպէս նաեւ եթէ երիտասարդը բեմի վարժութեան մասնաւոր կազմուածք մը չունի, աւելի դժուար կ՛ըլլայ զինք բեմ բարձրացնելը,- հոն ան կ՛ունենայ վախ, պրկուածութիւն եւ այլն:

«Շատ ուրախ եմ, որ շուրջս ունէի ընկերներ եւ բարեկամներ, որոնք ընդառաջեցին իմ առաջարկիս, եւ շուտով սկսայ անհատական փորձերուն:

«Բեմադրութեան ընթացքին զիս հետաքրքրողը անհատական աշխատանքներն էին, ինչ որ նոյնիսկ նիւթին զարգացման ազդեց եւ փոփոխութեան մղեց: Կարեւոր էր, որ նախքան խմբային փորձերու սկսիլս անհատական գետնի վրայ իւրաքանչիւր դերասանին բացատրեմ իմ մտահոգութիւններս եւ աշխատելաձեւս, նաեւ լսել անոնց մտահոգութիւնները, որովհետեւ դերասաններուս մեծ մասը սկսնակ են, կամ մէկ անգամ դեր ստանձնած են իրենց կեանքին մէջ եւ կամ առաւելագոյնը չորս կամ հինգ անգամ բեմ բարձրացած են: Դերասաններէս ոմանք նոյնիսկ բնաւ բեմ չեն բարձրացած: Ինծի համար հետաքրքրական էր տեսնել, որ իւրաքանչիւրը ի՛նչ խնդիր ունի, ի՛նչ է իւրաքանչիւրին խոչընդոտը, որ կրնայ բեմին վրայ արտացոլալ. ասիկա կարեւոր է ինծի համար, որպէսզի ես ալ կարենամ ատոնց հետ աշխատիլ: Ուրիշ բեմադրիչներ թերեւս իրենք իրենց բեմադրական կամ թատերական դպրոցը կ՛ունենան եւ այդ կը փորձեն բանեցնել դերասաններուն վրայ: Ինծի համար շատ աղուոր առիթ մըն էր, որ ձեւով մը գիտցած զանազան դպրոցներս օգտագործեմ, համաձայն դերասանին կարողութեան:

«Այս մեթոտը կամաց-կամաց սկսաւ արտացոլալ բնագիրին վրայ, եւ նկատեցի, որ բեմադրութեանս պատկերացումին մէջ պէտք էր անհատական պատգամ մը փոխանցէի եւ ոչ, ըսենք, ընկերային գետնի վրայ պատգամ մը»:

«Լեոն»¬ին պատգամը

Հրայր Գալեմքէրեան.

«Այլ խօսքով, պատգամը այն է, որ այդ ամբողջ գիւղին անէծքը իրականութեան մէջ անհատական անէծք մըն է, ո՛չ ընկերային է, ո՛չ ալ քաղաքական: Եթէ անհատը գիտակցի իր չակերտեալ անէծքին, շատ մեծ հարցեր կը լուծուին:

«Ես հարցերը միշտ այսպէս տեսած եմ, գոնէ վերջին քանի մը տարիներուն, երբ սկսայ հասուննալ: Ինծի համար յստակ է, որ ընկերային, միութենական կամ աւելի մեծ խնդիրներ, ինչ ալ ըլլայ նիւթը, կը սկսին անհատական գիտնի վրայ: Այս ուզեցի փոխանցել ուրիշին եւ մանաւանդ երիտասարդներու միջոցով, քանի որ վերջաւորութեան երիտասարդներն են ապագան, անոնք իրենց կարգին ղեկավարներ պիտի դառնան: Եթէ պատգամս երիտասարդներուն ուղղուած է, իրենց ըսելու, որ ամէն ինչ ձեզմէ կը սկսի եւ մէկը մի այպանէք, երբ ձեր կեանքը ձեր ուզած ձեւով չ՛ընթանար. ըսելու, որ ձեր ձեռքը դուք ուժ մը ունիք եւ շատ լաւ անհատներ կրնաք ըլլալ, եթէ այս մէկը կրնամ փոխանցել ուրիշներու, արդէն շատ մեծ բան կատարուած կ՛ըլլայ, անկախ արուեստի արժէքէն: Նոյնիսկ թէ միայն իմ դերասաններս ըմբռնեն ատիկա եւ իրենց կարգին իրենց կեանքին մէջ պզտիկ բան մը փոխել կարենան, արդէն շատ մեծ իրագործում կ՛ըլլայ, ո՛չ միայն ինծի համար, այլ Համազգայինին համար ալ: Այս դերասանները երբ տեսնեն, որ Համազգայինի ընտանիքին մէջ բան մը սորվեցան կամ այս փորձառութիւնը իրենց կեանքի նայուածքին մէջ դրական բան մը աւելցուց, վստահ եմ, ապերախտ պիտի չըլլան, այլ պիտի շարունակեն միշտ մաս կազմել Համազգայինի ընտանիքին: «Իրականութեան մէջ կայ մտահոգութիւն մըն ալ, որ այս երիտասարդական թատերախումբին վերսկսումէն ետք պիտի շարունակուի՞: Ուզեցի անհատական գետնի վրայ ամէն մէկ դերասանի մէջ այս աշխատանքին միջոցով բան մը աւելցնել, որ կապ մը ստեղծուի Համազգայինի հետ»:

Լաւ հաղորդակցութիւն, յաջող աշխատանք

Հրայր Գալեմքէրեան

«Ըսեմ, որ առաջին հերթին շատ աղուոր առիթ մը ներկայացաւ ինծի, երբ Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի վարչութիւնը անունս առաջարկեց թատերախումբին բեմադրութեան համար: Գաղտնիք մը ըսած չեմ ըլլար, եթէ խոստովանիմ, թէ սկիզբը վարանեցայ ընդունելու առաջարկը, որովհետեւ, թէեւ բեմադրութիւն եւ շարժանկարչութիւն ուսանած եմ եւ 8 տարեկանէս ի վեր դերեր ստանձնած եմ, բայց մինչեւ այսօր Համազգայինի բեմին վրայ որպէս դերասան ներկայացած եմ: Յամենայն դէպս, զգացի, որ լաւ առիթ մըն է եւ պէտք է օգտագործեմ:

«Առաջին մտածումս եղաւ վարչութեան հետ խորհրդակցիլ, որպէսզի լուսաբանեմ գաղափարներս: Ինծի համար պարզ էր, որ երիտասարդներ պիտի խաղային թատերախաղին մէջ, եւ ոչ թէ մեր երէց դերասանները, որպէսզի նախ առիթ ըլլայ նոր դերասաններու յայտնաբերութեան եւ նաեւ որպէսզի երիտասարդ հանդիսատեսները ներգրաւուին:

«Սկիզբէն թատերախումբ-վարչութիւն համագործակցութիւնը հեզասահ էր, քանի որ մենք շատ լաւ հաղորդակցեցանք, մեր գաղափարները համահունչ էին, հետեւաբար դերասաններուն հետ աշխատանքը սահուն ընթացաւ,- շատ լաւ գիտէի ի՛նչ է ուզածս եւ այդ բոլորը դիւրաւ փոխանցեցի դերասաններուս, այսինքն ոչ մէկ առիթ կար թիւրիմացութիւններու: Առաւել եւս քուլիսային աշխատանքը շատ հեզասահ ընթացաւ, որովհետեւ ամբողջութիւն մըն էր, որ պէտք էր լեցուէր միայն: Ինչպէս կը տեսնէք, տասը օր կայ ներկայացման համար, եւ մենք շատ հանգիստ ու հանդարտ ենք, որովհետեւ աւելորդ ճնշում չունինք: Ամէն ինչ իր ժամանակին տեղի ունեցած է: Աւելորդ յոգնութիւն եւ անտրամադրութիւն չկայ, որ կրնայ գործին վրայ ազդել, եւ ատիկա շատ դրական է»:

Երիտասարդ(ական) թատրոն

Հրայր Գալեմքէրեան

«Կ՛ուզեմ նշել, որ երբ երիտասարդական թատերախումբ կ՛ըսենք, նկատի ունինք երիտասարդ բեմադրիչ, երիտասարդ դերասաններ եւ երիտասարդ արտադրիչներ:

«Եթէ տարիքային սահմանումով պիտի նայինք, դերասաններուն մէջ ունինք 14 տարեկան, ատկէ ետք 17, 18 տարեկան մինչեւ 30 տարեկան երիտասարդ: Ասոնց կողքին մեր որմազդի, բեմայարդարման եւ թարգմանչական գործերը տանողները բոլորն ալ երիտասարդներ են: Շատ աղուոր առիթ մըն էր, որ բոլորն ալ` իրենց վստահուած գործին մասնագէտ երիտասարդներ, քով-քովի գալով գործ մը մէջտեղ բերին, եւ հետաքրքրական երեւոյթ էր, որ բոլորն ալ իրենց մասնագիտութիւնը ի գործ դրին Համազգայինին համար:

«Աշխատանքը սկսաւ փետրուարի կէսերուն: Դերասաններու խնդիր ունէինք, ինչպէս վերը նշեցի, մանաւանդ գլխաւոր կերպարին` Լեոնի գծով: Լեոնին դերը աւելի աշխատանք կը պահանջէ` տրուած ըլլալով, որ տողերը աւելի են, ուրեմն այս մէկը փորձառու դերասանի կը կարօտի: Առաջին հանգրուանին փորձեցի փորձառու երիտասարդ դերասաններ գտնել, բայց դժբախտաբար չիրականացաւ: Յետոյ գտանք Շահէն Արապօղլեանը, որ բեմական քանի մը փորձառութիւն ունեցած է, բայց շատ լաւ ձեւով կրցաւ մարմնաւորել Լեոնը, եւ շատ ուրախ եմ ատոր համար:

«Լեոնի դերին համար դիմած էի նախկին «Արեգ»-ական Խաժակ Աբէլեանին, որ բազմազբաղութեան պատճառով մերժեց դեր ստանձնել, բայց առաջարկեց որմազդի պատրաստութիւնը կատարել: Բեմայարդարումը Արին Աբրահամեանը կատարել: Երաժշտութիւնը նախընտրեցի ես ընել, քանի որ թատրոնի մէջ երաժշտութեան իրագործումը շատ կարեւոր է, ըլլայ ատիկա անցումային գետնի վրայ կամ այլտեղ, իսկ լոյսի սարքաւորումն ալ Յակոբ Տէր Ղուկասեանին է:

«Հետաքրքրական էր ինծի համար, որ թատերական բեմայարդարման համար դերասանները, խանդավառ գործընթացէն, կամաւորաբար իրենք տրամադրեցին պէտք եղած իրերը, առանց իրենցմէ պահանջուած ըլլալ այդ մէկը: Ասիկա ուրախութիւն էր ինծի համար, իսկ դերասանուհիներէն Հերմինէ Նիւրբեթլեանն ալ կամաւորաբար ստանձնեց շուքերով գծագրութիւններու պատրաստութիւնը, որոնք բեմին վրայ պիտի ներկայացուին եւ քանի որ նիւթէն տեղեակ է, շատ գեղեցիկ ձեւով համընկնեցաւ նիւթին:

«Ուրախ եմ, որ աշխատանքը այսպէս ամբողջացաւ: Գիտէ՞ք, միշտ կը պատահի, որ աշխատանքը պահանջողները եւ կատարողները նոյն անձերը չըլլան, եւ բեմադրիչը դժուարութիւն ունենայ իր պատկերացումը հաղորդելու: Մեր պարագային, թէ՛ վարչութեան, եւ թէ քուլիսային աշխատանքներուն մէջ ամէն գործ լիուլին կատարուեցաւ, եւ այդ մէկը բնականաբար դրական ձեւով կ՛արտացոլայ գործին աւարտին` բեմին վրայ:

«Կ՛ուզեմ բան մը եւս ըսել. ընտանեկան մթնոլորտ մը ստեղծուեցաւ թատերախումբի անդամներուն, ինչպէս նաեւ անդամներուն եւ վարչութեան միջեւ: Բայց ամէնէն շատ ընտանեկան մթնոլորտը դերասաններուս միջեւ պիտի երեւի թատերական ոճիս վրայ: Առաջին փորձառութիւնս է նման թատերական բեմադրութեան մէջ, եւ այդ մէկը իր սահմանափակումները ունին: Դերասաններուս կարողութիւններն ալ իրենց սահմանափակումները ունին: Այս բոլորը ոճ մը մէջտեղ բերին, որ ես գալով չպարտադրեցի, այդ ալ ձեւով մը ժողովուրդին ցոյց տալն է, որ բեմին վրայ թատրոն մը տեղի կ՛ունենայ: Նկատի առնելով, որ թատերախումբը երիտասարդական է եւ նոր է, մենք ժողովուրդին սխալ տպաւորութիւնը պիտի չտանք, որ բեմին վրայ խաղցուածը թատրոն չէ եւ կեանք է: Մեր հագուստներուն եւ բեմայարդարման ետին պիտի չպահուըտինք մենք: Մեր բոլորին ձեւով մը «նոր» ըլլալը կրցայ դրական օգտագործել, եւ ատիկա գեղագիտական առումով իր տեղը կրնայ ունենալ»:

Ինչո՛ւ Հրայր Գալէմքերեան

Մարտիկ Տէմիրճեան

«Ինչո՞ւ Հրայր Գալէմքերեանը ընտրեցինք: Ինչու ո՛չ:

Անցնող տարիներուն Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերական խումբը միշտ կը համագործակցէր բեմադրիչ Յակոբ Տէր Ղուկասեանին հետ: Այս տարի Տէր Ղուկասեան խնդրեց, որ զինք նկատի չառնենք շրջանի մը համար` բազմազբաղութեան պատճառով: Թատերական խումբերը ընդհանրապէս իրենց մնայուն բեմադրիչները կ՛ունենան, ինչպէս նախապէս Վարուժան Խըտշեանի տարիներուն եղած է, աւելի ուշ Ժորժ Սարգիսեանի եւ այլն, բայց Տէր Ղուկասեան այս իմաստով որոշ հասկացողութիւն մը ունի եւ խնդիր մը չի տեսներ որոշ ժանրի, որոշ բեմադրութիւններու համար տարբեր բեմադրիչներու հետ համագործակցիլը: Թէեւ կրնամ ըսել, որ լիբանանահայ թատերական ոլորտին համար տարբեր բեմադրիչներու հետ համագործակցիլ հասկացողութիւնը քիչ մը շքեղութիւն է, քանի որ այդ մեծ կարելիութիւնները չունինք:

«Այս կացութիւնը մեզի Հրայր Գալեմքէրեանին տարաւ: Զինք կը ճանչնայինք արդէն «Արեգ» մանկապատանեկան թատերախումբէն, աւելի ուշ «Գասպար Իփէկեան»-էն, ինչպէս նաեւ ան ունի բեմադրական եւ շարժանկարչական ուսում, ուրեմն ոչ մէկ բան երկու անգամ մտածել կու տար իր անունին ընտրութեան համար: «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի վարչութիւնը վստահութիւն եւ գնահատանք ունի Հրայր Գալեմքէրեանին հանդէպ, եւ արդէն կը շօշափենք իր յաջողութիւնը ու օրեր ետք հանդիսատեսն ալ պիտի տեսնէ ատիկա:

«Ըսեմ, որ թատերախումբիս երիտասարդական ըլլալու հանգամանքը նոր չէ, մենք շուրջ 25-30 տարի առաջ ունեցած ենք երիտասարդական բնոյթի ներկայացումներ, բայց թէ որքանո՛վ մնայուն վիճակ մը կը ստանայ երիտասարդական թատերախումբի այս անգամուան փորձը, չեմ գիտեր:

«Մարտահրաւէրներ միշտ եղած են, եւ մենք ալ հաւանաբար լուրջ խնդիր ունինք ժամանակի առումով: Վերջերս Թատրոնի միջազգային օրուան առիթով արտայայտուած միտքերը կը խօսէին երիտասարդներու տագնապի գոյութեան մասին: Տագնապ ունինք ժամանակակից ըլլալու եւ հինին մէջ չմնալու առումով:

«Ճիշդ է, որ Համազգայինը վերջին տասնամեակներուն Վիգէն Ստեփանեանի, Յասմիկ Պէրթիզլեանի, Դաւիթ Յակոբեանի, Ռոպերթ Առաքելեանի հովանիին տակ երեխաներու պատանիներ բեմ բարձրացուցած է, եւ աշխատանք տարուած է այդ առումով, բայց այս երիտասարդական թատերախումբին պարագային մարտահրաւէրները տարբեր են:

«Իսկ ինչո՞վ կը բնորոշէ թատերախումբին երիտասարդական ըլլալը, ի՞նչ ըսել է երիտասարդական ըլլալ, եթէ այս թատերական կտորը առնէր ոչ երիտասարդ մը, ինչո՞վ պիտի տարբերէր® հարցումներ են, գիտե՞ս:

«Հրայրին ըսածները ինծի կը յուշեն, որ բոլոր արուեստներու գործերը պէտք է չակերտուած երիտասարդական ըլլան խորքին մէջ, այս պարագային հասկնալով ժամանակակից, երիտասարդին խօսող: Այսօրուան գործող մարդը երիտասարդն է, որ ամէնէն շատ այսօրուան քու խնդիրներդ կը տեսնէ: Եթէ արուեստը այդ ցոյց չի տար, ուրեմն կը ձախողի: Որքան ալ գեղեցիկ ըլլան մեր անցեալի արժէքները, մենք կը դատապարտուինք լճացումի, եթէ չգիտնանք թարմանալ: Այս չի նշանակեր, որ անցեալին մեզի հրամցուած արուեստը արժէք մը չեն, բայց եթէ անոնք այսօրուան երիտասարդութիւնը չեն հետաքրքրեր, ուրեմն պէտք է թարմացուին: Մենք պարտաւոր ենք այսօր երիտասարդական ըլլալ ա՛յս իմաստով` բեմադրական ոճով, երիտասարդները ներգրաւելու ձեւերով: Թատրոնը այն արուեստն է, որուն մէջ խնդիր կայ, եւ կռիւ գոյութիւն ունի: Ատոր համար թատրոնը պէտք է կարենայ ժողովուրդին յառաջապահ ձեւով գեղեցիկին եւ արժէքաւորին տեսութեամբ ու ընկալումով դաստիարակել: Եթէ ասիկա չկարենանք ընել, դատապարտուած կ՛ըլլանք լճացման:

«Այսօր մենք լաւատեղեակ ենք Լիբանանի մեր թատրոններուն դժուարութիւններէն: Հոն գոյութիւն ունին ժողովուրդին որոշ գեղարուեստական մակարդակ մը հրամցնելու եւ ժողովուրդին իբր թէ մօտ ըլլալու համար որոշ մակարդակէ զուրկ գործեր հրամցնելու, եւ գիտէք, թէ վերջինս ինչ աւերներ կը գործէ մեր հոգեզարգացման մէջ:

Բայց միւս գեղեցիկը եւ ժամանակիցն ալ տուողը չկայ, ո՛չ իբրեւ թատերական գործ եւ ոչ ալ իբրեւ թատերական բեմադրութիւն: Ահա ա՛յս մարտահրաւէրն է, որ, կը կարծեմ, իբրեւ Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբ, մեր առջեւ կը դրուի: Կ՛ենթադրեմ, որ բոլոր թատերախումբերուն համար ալ նման հարցեր գոյութիւն ունին: Ասիկա մնայուն պայքար մըն է, զոր կը տանին: Վերջաւորութեան այս խնդիրը կապուած է մասնագիտական մօտեցումին հետ, եւ մենք այսօր դժբախտաբար մասնագիտական ըլլալու դժուարութեան մէջ ենք:

«Եթէ մենք մեր հայ կեանքին մէջ, մեր հայ թատրերգութեան մէջ չկարենանք այս կացութիւնը շրջանցել եւ այսօրուան խնդիրները արծարծել, թէկուզ, ինչո՛ւ ոչ, միջազգային թատրերգութիւններու թարգմանութիւններու ճամբով, խնդիրները կը մնան նոյնը, եւ մենք ալ լճացած:

«Այսօրուան խնդիրը ժամանակակից ըլլալն է, եւ երբ ժամանակակից չենք կրնար ըլլալ, եթէ երիտասարդ տարրը ամբողջական առումով մեր բոլոր մարզերուն մէջ գալով ղեկավարի դեր չի ստանձներ մեր բոլոր աշխատանքներուն մէջ, ատիկա ընկերային մեծ հարցեր կը յառաջացնէ: Երիտասարդը ինք գիտէ երիտասարդին պահանջը, արուեստի մէջ ալ, այլապէս ալ: Անշուշտ ասիկա բացարձակապէս պէտք չէ հասկնալ որպէս անցեալի արժէքներու անտեսում, բացարձակապէս ոչ,- անցեալի արժէքը կայ, կը մնայ արժէք, ատոր վրայ երիտասարդը կու գայ նորը կ՛աւելցնէ: Այսինքն այսօր  անկարելի է 50 տարի առաջ բեմադրուած գործ մը բեմադրել կամ նոյն ձեւով բեմադրել: Անշուշտ այդ գործը եւ մարդիկը արժէք ըլլալէ չեն դադրիր, բայց այսօրուան թատրոնին պահանջները չեն գոհացներ:

«Այսօրուան թատրոնը պիտի ընէ այն երիտասարդը, որ ժամանակը կ՛ապրի եւ կը զգայ հոգիով ու մարմնով: Ես կը կարծեմ, թէ այդպէս մեր առաքելութեան հասած կ՛ըլլանք: Եթէ այս հանգրուանին իրապէս այդ մթնոլորտը կարենանք ստեղծել, երիտասարդներ հաւաքել մեր շուրջը, մեր այս պարագային թատերախումբի եւ ընդհանրապէս մեր ազգային կեանքի բնագաւառներու մէջ, անոնք պէտք է առաջնորդի դերը ստանձնեն:

«Չեմ յիշեր ճիշդ երբ, վերջերս Երուանդ Փամպուքեանը իր խօսքը հետեւեալ ձեւով աւարտած եւ ի պատիւ իրեն կ՛ըսեմ. «Մենք շատ բան ունինք սորվելիք երիտասարդներէն»: Այսքան:

Հրայր Գալեմքերեանի հարուստ
կենսագրականէն բաժին մը

«Երբ Ճեմարան աւարտեցի 2008-ին, երկու տարի ետք Ֆրանսա գացի, որպէսզի թատերական գիտութիւն ուսանէի: Հոն առաւելաբար տեսութիւններ ուսանեցայ, թատրերգութիւններու ընթերցումներ եւ վերլուծումներ կ՛ընէինք: Բայց ասոր կողքին Ֆրանսայի մէջ բեմադրութեան եւ դերասանութեան այլ պահերու հետեւեցայ եւ ինքզինքս հոն աւելի շատ գտայ: Նոյնիսկ հոն քանի մը ընթերցումներու եւ ներկայացումներու մասնակցեցայ: Լիբանան վերադարձիս Լիբանանեան համալսարանի մէջ շարունակեցի ուսումս եւ ուսումիս երրորդ տարին առիթ ունեցայ դիմելու ու ընդունուելու Ռոպերթ Կէտիկեանի «Une histoire de fou» կամ «Don՛t Tell Me the Boy was Mad» շարժապատկերին եւ նկարահանումին համար ճամբորդեցի Փարիզ, Մարսէյ: Ասիկա մեծ փորձառութիւն մըն էր, որովհետեւ առաջին անգամն ըլլալով ըսենք մասնագիտական գետնի վրայ մասնագէտներու հետ կ՛աշխատէի եւ երկարաժամկէտ շարժապատկերի մը մէջ: Ատոր հետեւանքով հանրածանօթ դերասաններու ծանօթացայ, որոնց հետ մինչեւ հիմա կապի մէջ եմ: Վերադարձիս իմ համալսարանիս երրորդ տարուան ամավերջի աշխատութիւնս բեմադրեցի, որ շարժապատկեր մըն էր «Վարդան» խորագիրով, որ մօտ տասը տեղական փառատօններու շրջեցաւ եւ մրցանակներու տիրացաւ: Ժապաւէնը հայերէնով էր անգլերէն ենթավերնագիրներով եւ ատիկա լաւ երեւոյթ մըն էր եւ տեղական մակարդակի վրայ շատ մեծ անդրադարձ ունեցաւ: Առիթ ունեցաւ ժապաւէնը «Մայամի ֆիլմ ֆեսդիվըլ» փառատօնին մասնակցելու, թէեւ ես անձնապէս ներկայ չգտնուեցայ փառատօնին: Ուրախ եմ, որ «Վարդան» ժապաւէնը Հայաստան ալ ցուցադրուեցաւ: Երկու տարի առաջ Ջիւան Աւետիսեանի հետ Արցախի մէջ «Վերջին բնակիչը» ժապաւէնին պատրաստութեան մասնակցեցայ: Այս լաւ առիթ մըն էր ինծի այս անգամ շարժապատկերի արտադրութեան մէջ փորձառութիւն ձեռք ձգելու, նաեւ նկատի առած Արցախի մէջ նուազագոյն պայմաններով ժապաւէն մը նկարելուն մարտահրաւէրին:

Ատկէ զատ ութը տարեկանէս Համազգայինի «Արեգ» մանկապատանեկան թատերախումբին մէջ դերեր ստանձնած եմ Վիգէն Ստեփանեանին հետ, որ առաջին բեմադրիչ ուսուցիչս էր, որ սիրել տուաւ այս ասպարէզը, նաեւ Յասմիկ Պէրթիզլեանին բեմադրած գործով բեմ բարձրացած եմ: Պատանեկութեանս ըրած եմ մենախօսութիւններ եւ նախաձեռնած եմ անձնական տարբեր հանրային ցուցադրութիւններ, ինչպէս շուրջ 5 տարի առաջ մեր շէնքին տանիքը ներկայացուցած շուքերով խաղը խումբ մը ընկերներով: Յետոյ անցած եմ «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբ Յակոբ Տէր Ղուկասեանի հետ եւ հիմա ալ բեմադրութին կ՛ընեմ:

Այս տարի Սրբոց Հռիփսիմեանց բարձրագոյն վարժարանը կը նշէ իր հիմնադրութեան 95-ամեակը` լուսարձակի տակ առնելով անցեալէն եկած աւանդն ու փորձառութիւնը եւ նայելով դէպի ապագայ` նոր ծրագիրներով ու կորովով:

95 տարիներու կրթական գործունէութեան, ապրուած լաւ ու վատ օրերուն, դիմագրաւուած դժուարութիւններուն եւ արձանագրուած նուաճումներուն մասին մանրամասն տեղեկութիւններ ունենալու, նաեւ ներկայ վիճակէն տեղեակ ըլլալու նպատակով «Ազդակ» հարցազրոյց մը կատարեց դպրոցի տնօրէն քոյր Արմինէ Մակարոսեանին եւ փոխտնօրէն Կարպիս Գապասագալեանին հետ:

Քոյր Արմինէ Մակարոսեան դպրոցի հիմնադրութեան ձեռնարկած, զայն տարիներ շարունակ պահած եւ զարգացուցած միաբանութեան անդամներուն առաքելութեան մասին խօսելով` ըսաւ. «Ինծի համար Հռիփսիմեանցը բացառիկ իրականութիւն մըն է, կարծէք թէ այն զօրաւոր լոյսն է, որ ծագեցաւ մեր Ցեղասպանութենէն շուրջ 7 տարի ետք: Մեր նպատակն էր զբաղիլ մեր վերապրած զաւակներով, բայց ատոր կողքին` սկիզբէն իսկ ունեցած ենք նաեւ պէյրութաբնակ հայ ընտանիքներու զաւակներ, որոնք Լիբանան հաստատուած էին նախքան ջարդը, եւ որոնք մեր երդիքին տակ ստացան իրենց կրթութիւնն ու դաստիարակութիւնը:

«Բացի Արեւմտահայաստանէն եւ Պոլիսէն, Լիբանանի մէջ Հռիփսիմեանցը եղաւ առաջին դպրոցը, որ Ցեղասպանութենէն ետք սփիւռքի մէջ հաստատուած է, նաեւ` մեր միաբանութեան համար:

«Մեր նուիրումին հիմքը մեզի տրուած կոչումն է: Մենք կանչուած ենք նուիրուելու, ծառայելու եւ դաստիարակելու, եթէ այդ կոչումը չըլլայ, դժուար պիտի ըլլար այս բոլոր աշխատանքները կատարել: Անշուշտ ընտանիքի հայր մը, մայր մը, երիտասարդ կամ երիտասարդուհի մը նաեւ կրնայ սիրել այս ասպարէզը, սակայն ունի այլ կեանք, տարբեր հոգեր, ուստի կրնայ նուիրումը գոյութիւն ունենալ, սակայն` ոչ կոչումը: Քոյրերուս առաջնահերթ նպատակն է հայեցի կրթութիւնը, որուն զուգահեռ հիմնական է քրիստոնէական կեանքի պատրաստել հայ ժողովուրդը` իբրեւ հաւատարիմ իր առաջին շնորհքին, իբրեւ քրիստոնէութիւնը ընդունած առաջին ազգ:

Լիբանան առաքուած քոյրերուն եւ Պէյրութի մէջ հայկական այս դպրոցը հիմնելու մասին խօսելով` Հռիփսիմեանց վարժարանի տնօրէնուհին տեղեկացուց. «Ընդառաջելով Լիբանանի կաթողիկէ հայոց պատրիարքական փոխանորդ Յակոբ ծ. վրդ. Նեսիմեանի դիմումին, Պէյրութ կ՛ուղարկուին հինգ քոյրեր` քոյր Պէաթրիս Թաշճեան, քոյր Ալեքսանտրա Հեպոյեան, քոյր Էլիզ Պոյաճեան եւ քոյր Ակաթա Փարթամեան` մայր Թէոպիստէ Ալեքսանեանի գլխաւորութեամբ` իբրեւ գերագոյն նպատակ ունենալով նուիրուիլ ջարդերէն վերապրած հայ աղջիկներու տոհմիկ ու քրիստոնէական դաստիարակութեան, անոնց ուսումնառութեան եւ ընդհանուր զարգացման, անոնց մինչեւ իսկ սորվեցնելու ձեռարուեստ եւ գեղարուեստ:

«Քոյրերու մեծ զոհողութիւններով կարելի եղած է Լիբանանի մէջ դպրոցի կառուցման համար գումար ապահովել, անոնք նոյնիսկ իրենց առօրեայ սնունդէն կը զրկուէին, որպէսզի կարելի ըլլայ դրամ խնայել, ինչպէս նաեւ իրենք ստանձնած էին բոլոր նիւթերու դասաւանդութիւնը, որպէսզի աւելորդ ծախսերը կրճատուէին:

«Քոյրերուն առաջին կայքը կ՛ըլլայ Պէյրութի Տեպպաս հրապարակին վրայ տեղակայուած Հայ կաթողիկէ առաջնորդարանի Ս. Եղիա եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ գտնուող տախտակաշէն ու թիթեղածածկ տունը: Հռիփսիմեանց վարժարանին վայելած վարկին շնորհիւ` անոր հոգատարութեան կը յանձնուին ո՛չ միայն գաղթականներուն աղջիկները, այլ նաեւ զաւակները լիբանանահայ երեւելի ազգայիններու: 1929-ին վարժարանի աշակերտները կ՛ունենան յարմարաւէտ պայմաններ` Խանտաք Էլ Ղամիք թաղամասի Թարազի ճամբուն վրայ գտնուող շէնքը փոխադրուելով: Կալուածը կը յանձնուի Անարատ յղութեան հայ քոյրերու միաբանութեան` դառնալով Սրբոց Հռիփսիմեանց վարժարանի առաջին սեփական շէնքը: Հոն կը սկսին յաճախել մօտակայ եւ հեռաւոր շրջաններէն բարեկեցիկ եւ ընկերային ծանր պայմաններու մէջ ապրող ընտանիքներու զաւակներ», դիտել տուաւ ան:

Բնականաբար, ինչպէս Հայոց ցեղասպանութենէն ճողոպրած ժողովուրդին ճիգերով ծնունդ առած որեւէ կառոյց, Հռիփսիմեանց վարժարանի ուղին ալ լի կ՛ըլլայ խոչընդոտներով ու մարտահրաւէրներով. «1929-30 ուսումնական տարեշրջանը կը տարբերի միւս տարիներէն. դպրոցը ինքնահաստատման կայուն ուղիի վրայ ըլլալով` արդէն կը սկսի բարձրանալ զարգացման սանդուխներէն: Վարժարանի նոր շէնքին մէջ դասերը կը սկսին 160 աշակերտներով եւ նախակրթարանի ծրագիրով միայն: 1933-ին կ՛որդեգրուի ուսումնական նոր ծրագիր մը, որ կ՛ընդգրկէ նաեւ պըրըվէն ուսումնաշրջանը, աւելի ուշ` 1940-ականներուն, կը բացուին նաեւ պաքալորէայի դասարանները»:

Այս բոլորը նոր մարտահրաւէրներու դէմ յանդիման կը դնեն վարժարանը, քոյրերը կը ստիպուին նոր նախաձեռնութիւններու դիմելու. այս մասին քոյր Արմինէ ըսաւ. «Հռիփսիմեանցի վարկին, համբաւին, վայելած վստահութեան ու համարումին շօշափելի ապացոյցը կը հանդիսանայ աշակերտութեան թիւին տարուէ տարի բարձրացումը: Քոյրերուն ջանքերն ու ժրաջան աշխատանքը, սակայն, կը խոչընդոտուին լիբանանեան դառն իրականութեան պարտադրած պայմաններով: 1958-ի Լիբանանի եղբայրասպան դէպքերուն պատճառով 28 տարի Խանտաք Ալ Ղամիք Թարազի փողոցին զարդ դարձած Հայ քոյրերու դպրոցը 6 ամիս դռները կը փակէ: Անկէ ետք տուեալ շրջանը կը խճողուի, կը փոխէ իր երբեմնի դիմագիծը, ինչ որ կը մղէ քոյրերը` նոր շէնքի մը փնտռտուքի: 1963-ին անոնք կ՛որոշեն տեղափոխուիլ Ժիւնիէ եւ առժամաբար հաստատուիլ Զմմառեան միաբանութեան մէկ կալուածին մէջ, ուր կը մնան 12 տարի: Ժիւնիէ կը հանդիսանայ հին Հռիփսիմեանցին եւ նորին միջեւ փոխանցման ժամանակաշրջան մը, կը պատրաստուին նոր եւ աւելի հեռանկարային ծրագիրներ: Արդարեւ, հո՛ն է, որ կը մշակուի եւ կ՛ուրուագծուի ծրագիրը այն վարժարանին, որ իր գեղակերտ շէնքով, արդիական կառոյցով եւ մանկավարժական բոլոր պայմաններով պիտի հանդիսանար դպրոցական լրիւ տուեալները ամբողջացնող եւ լիբանանահայ իրականութեան մէջ աչքի ինկող վարժարանը: Անոնք կը լծուին փնտռտուքի` յարմար հողաշերտի մը, որուն վրայ պիտի բարձրանար վարժարանի ապագայ շէնքը: Տարբեր առաջարկներ կը ներկայացուին, քոյրերը կ՛ընտրեն Ֆանարի շրջանը:

«8 օգոստոս 1973-ին ազդանշանը կը տրուի Հռիփսիմեանց վարժարանի շինարարական աշխատանքներուն:  Թէեւ կ՛որոշուի նոր համալիրը հանդիսաւոր կերպով բանալ 20 հոկտեմբեր 1974-ին, սակայն մէկ կողմէ համալիրի կիսաւարտ վիճակը, միւս կողմէ` երկրին մէջ ծագած խռովութիւնները արգելք կ՛ըլլան բացման հանդիսութեան կայացման: 1974-75 տարեշրջանը իր աւարտին կը հասնի նոր, բայց դեռ կիսաւարտ Ֆանարի շէնքին մէջ` շուրջ 750 աշակերտներով:

«Պատերազմի շրջանի տարբեր դժուարութիւններէ եւ վերիվայրումներէ ետք 1977-78 տարեշրջանին վարժարանին կեանքը կը յատկանշուի կազմակերպչական նախաձեռնութիւններով եւ աշխատանքներով: 19 մարտ 1978-ին պաշտօնական բացումը կը կատարուի Հռիփսիմեանց վարժարանին` կրթական մարզին մէջ լիբանանահայութեան արձանագրած իրագործումներու պատմութեան մէջ իբրեւ անմոռանալի իրադարձութիւն իր դրոշմը ձգելով:

«Դպրոցին մէջ աշխատանքները կ՛ընթանան աշխուժ թափով եւ նոր հորիզոններ նուաճելը կը դառնայ հրամայական: Պատմական այլ իրադարձութիւն մը կ՛արձանագրուի 1974-75 տարեշրջանին, երբ Հռիփսիմեանցը կը դառնայ երկսեռ` ընդառաջելով նաեւ ծնողներուն խնդրանքին, ժամանակակից մանկավարժութեան հրամայականներուն, պահպանողական մտայնութեան փոփոխութեան եւ հայաբնակ նոր շրջաններու ստեղծումէն մեկնելով: Վարժարանի այս նոր արեւելումը բնականաբար կարիքը կը զգացնէ մանկավարժական, դաստիարակչական եւ վարչական նոր դասաւորումներու: Այս կարիքը աւելի կը շեշտուի աշակերտութեան թիւի բարձրացման պատճառով: Կը բացուին նոր դասարաններ` համապատասխան սարքաւորումներով, եւ կը համալրուի դասատու անձնակազմը նոր ուժերով:

«1978-79 տարեշրջանին աշակերտութեան թիւը 900-ի սահմանը գլած անցած էր արդէն, ինչ որ յաւելեալ ուժ, կորով եւ ժրաջանութիւն կը ներարկէ քոյրերուն` նիւթական եւ բարոյական ոչ մէկ ճիգ խնայելու նորահաս սերունդներու ուսումնառութեան եւ քրիստոնէական ու հայեցի դաստիարակութեան համար նպաստաւոր բոլոր պայմաններն ու յարմարութիւնները ստեղծելու: 1978-79 տարեշրջանը կ՛ըլլայ վերիվայրումներով լի, որովհետեւ լիբանանեան ապահովական կացութիւնը կ՛ազդէ նաեւ կրթական բնագաւառին վրայ»:

Դպրոցին այժմու պատկերին մասին խօսելով` քոյր Արմինէ Մակարոսեան ըսաւ. «Դպրոցին մէջ հայեցի դաստիարակութեան կողքին կայ կրօնական լուրջ դաստիարակութիւն: Ճիշդ է, որ ներկայ ժամանակներուն մեր դպրոցները պէտք է համապատասխանեն արդիական բոլոր պահանջներուն, սակայն միշտ պէտք է պահպանել հիմքը: Իբրեւ Հռիփսիմեանցի մէջ 29 տարիներէ ի վեր ծառայող` ես այդպէս կը դիտեմ երեւոյթները ու այդ մօտեցումով կը գործեմ: Ո՛չ միայն պէտք է պահել եւ շարունակել հիմնադիր հօր մեզի աւանդած այդ հոգին, որ է դաստիարակել հայ աղջիկները եւ հայ սերունդները, այլ նոր ժամանակներուն պատրաստել զանոնք, որպէսզի իրենց ինքնութեան կառչած մնալով` շարունակեն իրենց ուղին»:

Սփիւռքի մէջ հայ մնալու եւ սերունդներուն հայեցի դաստիարակութիւն ջամբելու առաքելութեան մասին խօսելով` քոյր Արմինէ նշեց. «Իբրեւ նուիրեալ հայ մայրապետ` նաեւ կոչում ու պարտականութիւն ունիմ, որ մեր հայ ժողովուրդը շարունակէ նոյնիսկ սփիւռքի մէջ մնալ իսկական, ճշմարիտ եւ զօրաւոր հայ, իսկ մեր վարժարանը ըլլայ այն բարձունքին վրայ, որ կարենայ պայքարիլ բոլոր այդ ընտանիքներուն դէմ, որոնք օտարամոլ են, որոնք իրենց զաւակները զանազան պատճառներով, իրենց անձնական հաշիւներէն մեկնելով կը ղրկեն օտար դպրոցներ:

«Դպրոցին մէջ ունինք խառն ամուսնութեամբ կազմուած ընտանիքներու զաւակներ: Այդ ընտանիքները աւելի դիւրութեամբ մեզի կու գան` նկատի ունենալով, որ մեր մօտ շատ զօրաւոր են ուսումն ու լեզուները, արաբերէնը, ֆրանսերէնը, նաեւ` անգլերէնը, որուն դասաւանդութիւնը կը սկսի չորրորդէն, եւ երբ աշակերտը հասնի աւարտական դասարան, երբեք նախապատրաստական ծրագիրներու կարիք չունի ամերիկեան թեքումով համալսարան մուտք գործելու: Հետեւաբար ծնողներուն համար ասիկա իսկական ապահովութիւն մըն է. նոյնքան զօրաւոր են նաեւ գիտական նիւթերը, որովհետեւ մեր աշակերտները ընդհանրապէս գիտական ճիւղերու հետամուտ են:

«Այդ իմաստով, ես  բծախնդրութիւնը կ՛ունենամ, որ այն մանուկը, որուն հայրը կամ մայրը հայ չէ, պէտք է ի գին ամէն բանի դպրոցին մէջ մնայ եւ այդ ոգին ստանայ, այդ ապրումով, այդ շունչով հաղորդուի: Դպրոցին մէջ շատ զօրաւոր է մեր բոլոր տօներուն եւ աւանդութիւններուն ապրումը` հոգեւոր եւ ազգային: Մեր մանուկներուն սրտին մէջ նկատելի է աներեւակայելի եռանդ, սէր ու ապրում` հայութեան, հայ շունչին, հայ երգ ու պարին, բանաստեղծութեան եւ մշակոյթին հանդէպ:

Հետեւաբար առաւելագոյն ձեւով կ՛օգնենք խառն ամուսնութիւններուն զաւակներուն, որ մնան հայ դպրոցին մէջ եւ երբեք հարց չունենան: Նախորդ տարի պետական քննութիւններուն շատ լաւ արդիւնքով աւարտած աշակերտ ունեցանք, անոր մասին գրուեցաւ թերթերուն մէջ, ան նաեւ հայագիտական նիւթերու մէջ գերազանց էր, հակառակ անոր որ մայրը տեղացի է, անոր հետ արաբերէն կը խօսի, սակայն նշեալ աշակերտը շատ լաւ հայերէն կը խօսի, յաճախ բեմ բարձրացած է դպրոցի զանազան ձեռնարկներուն: Բայց կան նաեւ ուրիշներ, որոնք նոյն զգացումն ու մօտեցումը չունին: Կը ջանանք օգնել անոնց եւ պահել այդ աշակերտը հայկական դպրոցի մէջ: Այսօր մեր առաքելութիւը ո՛չ միայն դաստիարակել է, այլ պահպանել է հայկականութիւնը իւրաքանչիւր հայ մանուկի սրտին ու հոգիին մէջ, եւ որովհետեւ  կ՛ապրինք սփիւռքի մէջ, բազում մարտահրաւէրներու դէմ յանդիման կը գտնուինք»:

Դպրոցին մակարդակի պահպանման եւ աշակերտներուն վիճակին մասին խօսելով` Հռիփսիմեանցի տնօրէնուհին դիտել տուաւ. «Դպրոցին մէջ շատ մեծ աշխատանք կը տարուի մանկապարտէզէն մինչեւ բարձր դասարաններ ատակ ու մասնագէտ ուսուցիչներու ապահովման ուղղութեամբ, անոնք նաեւ կը հետեւին վերաորակաւորման դասընթացքներու: Վարժարանի պատասխանատու մարմինը քայլ առ քայլ կը հետեւի իւրաքանչիւր աշակերտի, նիւթի, աշխատանքի: Աշխատանքներու բաժանումը լաւագոյնս կը փորձենք կատարել: Կը հաւատամ, որ մնայուն աչք մը պէտք է հետեւի տարուած ընդհանուր աշխատանքներուն:

«Կարեւոր է անդրադառնալ այն երեւոյթին, որ Հռիփսիմեանցը կը նկատուի դպրոց մը, ուր բարեկեցիկ դասակարգի ընտանիքներու զաւակները կը յաճախեն: Ասիկա իրողութեան մէկ երեսն է, որովհետեւ դպրոցը պէտք է կարելիութիւններ ունենայ յառաջդիմելու, արդարօրէն վարձատրելու իր ուսուցչական կազմը եւ այլն: Սակայն կայ նաեւ միւս երեսը. միաբանութեանս առաքելութենէն մեզի փոխանցուած է, որ ամէն հայ, նոյնիսկ ամէնէն խեղճ պայմաններուն մէջ ապրող, պէտք է զարգանայ, արժեւորուի, բարձրանայ, նոյնիսկ գագաթներ հասնի: Այս է սկզբունքը, մեկնակէտը մեր դաստիարակութեան. մեր վարժարանին մէջ կան որբ եւ կարիքաւոր ընտանիքներու զաւակներ: Հայ մայրապետը բացարձակապէս պէտք չէ խտրականութիւն դնէ իր ազգի զաւակներուն միջեւ, հետեւաբար, ամէն հայ մանուկ տեղ ունի մեր յարկին տակ, մենք կ՛ընդունինք զանոնք եւ ամէն կարելիութիւն կու տանք բարձրանալու: Շեշտեմ նաեւ, որ այս ըսելով` չի նշանակեր, որ մենք կը խաբուինք, այլ մենք գիտենք նուիրուիլ, աւելիով տալ, առանց մտածելու, սակայն իսկապէս գիտնալով, թէ իւրաքանչիւր աշակերտ ի՛նչ կացութեան մէջ է:

«Ուստի 95 տարուան կեանք ունեցող այս վարժարանը իր իւրայատուկ առաքելութիւնը ունի. տէր է իր կոչումին, նուիրումին: Հռիփսիմեանցը կը ջանայ հաւատարիմ ըլլալ աստուածային այս վեհ կոչումին», եզրափակեց քոյր Արմինէ Մակարոսեան:

Հռիփսիմեանց վարժարանի փոխտնօրէն Կարպիս Գապասագալեան` պատասխանելով «Ազդակ»-ի այն հարցումին, թէ այսօր գետնի վրայ ի՞նչ պատկերով կը ներկայանայ դպրոցը, ըսաւ.

«Մանկապարտէզի իւրաքանչիւր բաժանմունքը ունի իր առանձին բաժինը, իր զբօսավայրը, նաեւ՝ նախակրթարանը, միջնակարգն ու երկրորդականը, ինչպէս նաեւ դպրոցը ունի իր ընդարձակ կեդրոնական բաժինը:

«Կառոյցը բաւական մեծ է, կան առանձին ուսուցչարաններ, լուացարաններ, խաղավայրեր ու բակեր, սակայն բոլորը առնչուած են իրարու: Այս բաժանումները նաեւ կարելիութիւն կու տան, որ իւրաքանչիւրին պատասխանատուն աւելի մօտէն ու անմիջական կերպով հետեւի աշակերտներուն, տարուած գործունէութեան, ինչպէս նաեւ ունին այն առաւելութիւնը, որ աշակերտ-ուսուցիչ, աշակերտ-յարկի պատասխանատու կապը աւելի դիւրամատչելի ըլլայ»:

Արդիականութեան հետ քայլ պահելու արշաւին մէջ երբեմն կը կորսուի էութիւնը. այս մասին խօսելով` Կ. Գապասագալեան յայտնեց. «Դպրոցը իր կարելիութեան սահմաններուն մէջ որդեգրած է արդիական բոլոր ձեւերը, սակայն այդ բնագաւառը այնքան հսկայական է, որ կարելի չէ հոսանքն ի վեր թիավարել եւ հասնիլ բոլոր նորութիւններուն գոհացում տալու: Իրողութիւն է նաեւ այն, որ արդիականացման զոհը ըլլալը նաեւ իր ժխտական անդրադարձը կ՛ունենայ աշակերտներուն վրայ: Բայց եւ այնպէս տարուէ տարի, փոքր քայլերով անհրաժեշտ յառաջդիմութիւնը կ՛ապահովուի դպրոցին մէջ: Կ՛ուզեմ շեշտել, որ արդիական բոլոր միջոցներու որդեգրումը չէ, որ անպայմանօրէն կրնայ նպաստել սերունդներու լաւագոյն արդիւնքներու ձեռքբերման: Փաստօրէն, այդ բոլոր արդի պայմանները չկան մեր դպրոցին մէջ, սակայն մեր աշակերտներուն արձանագրած արդիւնքները, բոլոր դասարաններուն մէջ, ի յայտ կը բերեն, որ իրենց մէջ ոգին է կարեւորը, կրօնաբարոյական ու ազգային դաստիարակութիւնն է տիրականը, գիտական նիւթերու մէջ հմտութիւնն է ապագայի երաշխիքը:

«Կը հաստատեմ իրողութիւն մը. վերջին տասը տարիներուն վերաբերող բաղդատական մը կատարուած է, հաւաքուած են հայկական դպրոցներու համալսարան յաճախող աշակերտներուն տուեալները: Ուրախութիւն է ըսել, որ Հռիփսիմեանցէն շրջանաւարտները բոլորն ալ համալսարաններ ուղղուած են, եւ ո՛չ միայն կը շարունակեն իրենց ուսումը, այլ կ՛աւարտեն զայն յաջողութեամբ: Այս կը նշանակէ, որ տարեկան Հռիփսիմեանցի շուրջ 20 շրջանաւարտներ իրենց համալսարանական ուսումը իր լրումին կը հասցնեն: Մեր շրջանաւարտներուն վերաբերող այդ դրական տուեալը ինքնին պատիւ մըն է թէ՛ դպրոցի վարկին եւ թէ՛ այն սկզբունքին` միաբանութեան առաքելութենէն մեկնած, որ իսկական առողջ դաստիարակութիւն կը ստանայ աշակերտը, որ ատակ է շարունակելու իր ուսումը մինչեւ համապատասխան վկայականի ձեռքբերում: Ասիկա մեծ վարկ մըն է դպրոցին, հպարտ ենք մեր շրջանաւարտներով: Մեզի համար մեծ ուրախութիւն է անշուշտ արտաքին աշխարհին մէջ անոնց ձեռք բերած այդ յաջողութիւնը», եզրափակեց փոխտնօրէնը:

«Մոսօ արթ» ցուցասրահի  տէր եւ տնօրէն Փանտորա Փենկ, Միացեալ Նահանգներու յայտնի արուեստի գործիչներէն (curator) է: Անցեալ տարի իր նախաձեռնութեամբ, Եուրոզի վերջին ստեղծագործութիւնները («Սիմպիոսիս» հաւաքածոն) ցուցադրուեցան Լոս Անճելըսի «Coral Springs Muzeum» ժամանակակից արուեստի թանգարանին մէջ (իբրեւ նորութիւն, նոր որակ)` նոր վարկ եւ մեծ հռչակ ապահովելով Եուրոզի: Սոյն  առիթով Փանտորա Փենկ հարցազրոյց մը ունեցած է ինքզինք վերանորոգող ու գերազանցող այս արուեստագէտին հետ, զոր թարգմանաբար կու տանք ստորեւ:

Յիշեցնենք նաեւ, որ «Սիմպիոսիս» հաւաքածոյէն կարեւոր բաժին մը անցնող յունուարին «Նոազ արք»-ը ներկայացուց եւ ցուցադրեց  Սինկափուրի «Արթ սթէյճ 2017» ամէնամեայ միջազգային փառատօնին:

Արուեստագէտի մը կեանքին ենթահողը, որ փորձութեան կ՛ենթարկուի ստեղծագործական գործընթացէն անմիջապէս առաջ, խոր կերպով կ՛ազդէ անոր գործին վրայ: Առաջին ակնարկով կը թուի, թէ «Սիմպիոսիս» հաւաքածոն բոլորովին տարբեր է Եուրոզի նախկին ոճէն ու  թեմայէն, սակայն, ճիշդ է ենթադրել, որ այս ճամբորդութիւնը մեզ պիտի տանի մինչեւ 20 տարի ետ: Իսկութեան մէջ Եուրոզ կը վերակենդանացնէ  իր գլխաւոր թեման` մարդկային վիճակը, սակայն` նոր ժամանակներու մէջ եւ թարմ արտայայտչաձեւերով: Միշտ պահելով  իր խոր սէրն ու ակնածանքը մարդկութեան եւ կեանքի հանդէպ`  կը դրսեւորէ  իր ներաշխարհը, ստեղծագործական անմնացորդ մաքրութեամբ ու անկեղծութեամբ: Բնաւ չէինք կրնար ենթադրել, որ այս ճամբորդութիւնը մեզ պիտի առաջնորդէ մինչեւ քսան տարի ետ:

ՓԵՆԿ.-  Ի՞նչն էր, որ քեզ ներշնչեց եւ մղեց ստեղծելու վերացարկուած ծառերու այս գեղեցիկ հաւաքածոն:

ԵՈՒՐՈԶ.- Տարին 1994-ն էր: Իմ ծննդեան տարեդարձին օրը երկրորդ անգամ ըլլալով հայր եղայ եւ Աստուծոյ օրհնութեամբ, որդիս ծնաւ: Աչքս չէի կրնար հեռացնել անոր հրեշտակային դէմքէն: Երբ զայն թեւերուս մէջ առի, միակ բառով, որով կրնամ բացատրել այդ զգացումը, «աստուածային» բառն է: Մինչ ան կը քնանար թեւերուս մէջ, զինք ամուր գրկեցի` ապահովութեան զգացում տալու համար իրեն: Անոր շնչառութեան կշռոյթը եւ նորածիններու յատուկ քաղցր բոյրը լրիւ գրաւեցին զգայարանքներս եւ մոռցայ նոյնիսկ, թէ հեռատեսիլը միացուած է: Յանկարծ Ամազոնի ապաանտառացման աղէտալի պատկերները ողողեցին պաստառը` բացայայտելով, թէ ի՛նչ պիտի պատահէր կենսոլորտին` անտառներու չքացման պատճառով: Սկսայ որդիս աւելի սեղմել կուրծքիս, բնազդաբար, փափաքելով զայն պաշտպանել աշխարհէ մը, ուր այդպիսի ցնցիչ պատկերները կրնային իրականութիւն դառնալ:

ՓԵՆԿ.-  Ատիկա քսա՛ն տարի առաջ էր: Այսօր այս հաւաքածոն ի՞նչ իմաստ ունի քեզի համար` որպէս երփնագրող բանաստեղծի եւ  որպէս հօր, որ կ՛ուզէ  պաշտպանել իր երեխային կեանքը:

ԵՈՒՐՈԶ.- Շա՛տ լաւ: Հայաստանի մէջ (ուր ապրեցայ 29 տարի, նախքան Միացեալ Նահանգներ հասնիլս) մենք գեղեցիկ կրօնական տօն մը ունինք գարնան օրերուն: Ծիրանի ծառերը ամէն կողմ կը ծաղկին: Հալչող ձիւնին բոյրով եւ օդին մէջ շոգիացող գոլորշիին խոնաւութեամբ, տիրող բոյրը  կենսունակ եւ աշխուժացնող է: Ես այդ կը կոչեմ Կեանքի Բոյրը: Իւրաքանչիւր տարուան այդ շրջանին է, որ ծառ մը եկեղեցի կը տանէինք օրհնութեան համար:

Մարդիկ ծառ կը տնկեն որպէս  կորսուած կեանքի երաշխիք եւ կամ վերակենդանացման տօն: Ոմանք տարեդարձի մը, ծնունդի մը եւ կամ կարեւոր դէպք մը նշելու համար ծառ կը տնկեն: Ծառ տնկելու օրհնութիւնը անձի մը կեանքէն անդին կ՛երթայ: Ան երկրին կեանք եւ գեղեցկութիւն կը բերէ: Վերջին 30 տարիներուն այս երկրին մէջ որպէս արուեստագէտ ապրելով` գործովս զանազան հաստատութիւններուն համար դրամ հաւաքելու բազմաթիւ առիթներ ունեցած եմ: Պարզուած է, որ առանձին չեմ, շատեր կան, որոնք  հաստատութիւններու միջոցով կը ջանան երկիր մոլորակին վերադարձնել անոր անտառները: Երբ անդրադարձայ այս իրողութեան, որոշեցի ստեղծել նկարներու շարք մը` մասնակցելու համար թանգարաններու եւ հանրութեան բաց վայրերու մէջ ցուցահանդէսներու: Արուեստը հաղորդակցութեան  ուժեղ միջոց մըն է եւ` դատի մը հանդէպ գիտակցութիւն արթնցնելու լաւագոյն բեմերէն մէկը: Մեր ջանքն է մարդոց հասնիլ եւ օգնել` տարբերութիւն մը յառաջացնելու համար: Օրինակի համար, կ՛ուզեմ խմբակցութիւն մը հիմնել եւ կամ խմբակցութիւններու հետ աշխատիլ ու  այս հաւաքածոյի եկամուտէն բաժին մը յատկացնել այն բոլորին, որոնք պիտի  ուզէին  ծառ տնկել:

ՓԵՆԿ.- Հաւաքածոյին անունը ինչպէ՞ս որոշեցիր:

ԵՈՒՐՈԶ.- Սիմպիոսիսը կ՛արտայայտէ այն համակեցութեան յարաբերութիւնը, որ առկայ է մարդ արարածին եւ բնութեան միջեւ, ուր մեր կեանքը կը սնանի բնութեամբ եւ բնութեան գոյատեւումը կախեալ է մարդկային ցեղի վերաբերումէն: Այս փոխյարաբերութիւնը երկու կողմերը իրարմէ կախեալ կը պահէ եւ իրողութիւն մը, որ երկուքին ալ նպաստաւոր է:

ՓԵՆԿ.- Պիտի ուզէի՞ր խօսիլ «Խաչաձեւում»  (intersect) շարքին մասին, ուր յղացքները ունին գրեթէ նոյն շարուածքը, որոնցմէ  իւրաքանչիւրը սակայն ունի իր ուրոյն երանգապնակը:

ԵՈՒՐՈԶ.- Իրականութեան մէջ հաւաքածոն ունի զգացական եւ հոգեկան եզրեր: Կը հաւատանք, որ մարդուն մէջ կան եօթը շաքրաներ, եւ անոնցմէ իւրաքանչիւրը տարբեր գոյնով մը ներկայացուած է: Սանսկրիտ լեզուին մէջ շաքրա կը նշանակէ անիւ: Եւ եթէ անիւի գաղափարը ընդլայնենք, մասնագէտներ կ՛անդրադառնան այն իրողութեան, թէ անիւները դառնալու ատեն դատարկութիւն մը կը ստեղծեն` կլոր շարժումով: Եւ իբրեւ դատարկութիւն` շաքրա մը ֆիզիքական եւ մտաւոր թրթռացող մարտահրաւէրներ պիտի դնէ մարմնին մէջ: Ընդհակառակը, ինչպէս որ լոյսը պրիսմակէն անցնելով` եօթը գոյներու կը բաժնուի, այդպէս ալ երբ բոլոր եօթը շաքրաները միանան, մենք հոգեւոր լուսաւորումի փորձառութիւնը կ՛ունենանք: Մարդ կրնայ որոշ շաքրաներ գործի լծել` շաքրայի տարբեր գոյներուն նայելով: Կրնաս այս թեմային շուրջ պրպտումներ կատարել, սակայն անգամ մը, որ սկսիս ուշադրութիւնդ կեդրոնացնել իմաստներու եւ եօթը շաքրաներու ազդեցութեան վրայ, հնարաւորութիւն կ՛ունենաս  հաւասարակշռութիւն ստեղծելու եւ շաքրաները ճիշդ շարքով շարելու, որոնք ներդաշնակուելով` ֆիզիքական, մտաւոր եւ զգացական խաղաղութիւն պիտի տան քեզի: Այս հաւաքածոյին երանգապնակն ու բաղադրութիւնը ընտրեցի` հիմնուելով այս հաւատքին վրայ:

ՓԵՆԿ.- Նշեցիր, որ գործերուդ մէջ կարեւորը միայն գեղարուեստական ուժը  չէ, այլ նաեւ այն, որ ակնդիրները կարողանան ներզգալ նկարածդ եւ բնութեան հետ նոյն փորձառութիւնը ունենալ: Ի՞նչ ըսել կ՛ուզես:

ԵՈՒՐՈԶ.- Նկարչութիւնս անոր միայն մէկ մասն է: Ակնդիրները պէտք է իրենք իրենց արտօնեն զգալ եւ վստահիլ, որպէսզի կապը ստեղծուի: Տե՛ս, ծառերուն, կոճղերուն եւ ճիւղերուն ձեւերը նետասլաքներու կը նմանին: Ակնդիրները  երբ հետեւին նետերուն, պիտի նշմարեն, որ անոնք կը վերջանան հոն, ուր ուրիշներ կը սկսին: Ոստերը եւս կը վերջանան հոն, ուր ուրիշներ կը սկսին նոյն տեղէն: Կը կանգնիս այս գեղանկարներուն առջեւ եւ անվերջ կը դիտես գտնելու համար կեդրոնական կէտը: Պահ մը ետք մեր գիտակից միտքը որոշ իմաստով կը դադրի իմաստ փնտռելէ: Ճիշդ այն ատեն է, որ ակնդիրը կը մտնէ զգացական լարումի եւ ընկալումի ոլորտին մէջ:

Ասիկա կը պատահի, երբ այս նկարներուն գոյները կը ներգրաւեն մեր զգացումները: Երբ կը դիտենք կարմիրին խաչաձեւումները, ջերմութիւն մը կը զգանք, իսկ երբ կը դիտենք կանաչին խաչաձեւումները, զգացումները հանդարտեցնող հաճելի զովութիւն մը կ՛իջնէ մեր վրայ:  Ասիկա իմ զգացական մարձումն է` տրուած ակնդիրի զգայական համակարգին, զոր կը ստեղծէ  զօրաւոր ենթահող մը` մեր հոգեմտաւոր առողջութեան համար:

ՓԵՆԿ.-  Երբ «Նիւ Եորքի արուեստի հաւաքածոյ»-ին պատասխանատուն էի եւ գեղանկար մը կը փնտռէի, յանկարծ հանդիպեցայ ստեղծագործութիւններէդ, 2006-ին իրագործուած, «Հունձքը» կտաւին: Անակնկալի եկայ, երբ նշմարեցի, որ անոր մէջ հետքեր կան քու ճարտարապետական եւ վերացարկուած  ծառերէն: Առաջին անգամ ե՞րբ էր, որ թանգարանային այս հաւաքածոյէն որեւէ հետքեր երեւացին գեղանկարներուդ մէջ:

ԵՈՒՐՈԶ.- Վա՛յ: Անկեղծօրէն գաղափար չունիմ: Հարցին այսպէս նայելով` հաւանաբար դուն ճիշդ ես:  Ատիկա հաւանաբար ենթագիտակցօրէն դրսեւորուած է: Հաւանաբար մէջս կային այդ բոլորը, թէեւ բաւականին մեծ թիւով գծագրութիւններ եւ սերտողութիւններ պէտք եղան, մինչեւ կարողացայ երփնագրել այդ «Պարող ծառերը»:

ՓԵՆԿ.- Ինծի համար մեծ պատիւ է քու ստեղծագործութիւններդ ներկայացնելը, մանաւա՛նդ որ այս առիթով առիթ ունեցայ նաեւ ըմբռնելու «Սիմպիոսիսի» ծննդոցը: Իսկ հետագայի ի՞նչ ծրագիրներ կան  այս հաւաքածոյի կապակցութեամբ:

ԵՈՒՐՈԶ.- Կը ծրագրենք թանգարանի ցուցադրութիւնը բաց պահել  եւ անոր աւելցնել եւս ուրիշ գործեր, նպատակ ունենալով, որ հաւաքածոն ճամբորդէ թէ՛ Միացեալ Նահանգներու մէջ եւ թէ՛ միջազգային առումով:  Իսկապէս կը հաւատամ, որ երբ ակնդիրներուն առիթը տանք շրջապատուելու այս տարողութեան գործերով, ատիկա մեծապէս կ՛ազդէ անոնց վրայ: Եւ եթէ շատ բան չփոխէ անոնց կեանքին մէջ, ապա առնուազն կ՛արթնցնէ մարդոց գիտակցութիւնը, եւ կը սկսի դիտարկումը, մտքի գործընթաց մը, կամ զրոյց մը` մեր եւ բնութեան միջեւ եղած համակեցութեան մասին, բան մը, որ չափազանց կարեւորութիւն ունի մարդու գոյատեւման համար:

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Պատերազմները, տնտեսական տագնապները եւ այլ դժբախտ պատահարներ արգելք կը հանդիսանան պետութեան` լուծելու իր քաղաքացիներուն բոլոր հարցերը: Այստեղ ոչ կառավարական կազմակերպութիւնները մեծ դերակատարութիւն ունին` կանխելով հասարակութեան քանդումը եւ օգնելով, որպէսզի ան յառաջդիմէ: Այստեղ, ԺՊԻՏ-ը` 2008-ին հիմնուած ոչ կառավարական կազմակերպութիւն մը, պարտականութիւնը կը ստանձնէ օգնելու անտեսուած մանուկներու, որպէսզի անոնք ունենան առողջ, հարուստ եւ աւելի լաւ կեանքի որակ մը:

ԺՊԻՏ կը բաղկանայ 11 կամաւոր կիներէ` Ժանեթ Աթեշեան (նախագահ), Քարոլ Պապիկեան-Քոքոնի, Թալին Պոլատեան, Տորին Ալ-Զէյն, Արուին Իսքենտերեան, Հուրի Գարաճրճեան, Թալին Խշուաճեան, Թալին Նահապետեան, Կարինէ Փիրանեան, Միրնա Սարգիսեան եւ Քարլա  Թիւթիւնճեան, որոնք նուիրուած են ժպիտ գծելու մանուկներու երեսներուն վրայ: Այս կիները խելացիօրէն գտած են միջոց մը` զուարճացնելու թէ՛ իրենց բարերարները, թէ՛ կարիքաւոր մանուկները:

Այս կազմակերպութեան աշխատանքներուն մասին յաւելեալ ծանօթութիւն ունենալու նպատակով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ անոր անդամներէն Հուրի Գարաճրճեանի եւ Քարոլ Պապիկեան-Քոքոնիին հետ:

«ԱԶԴԱԿ».- Ինչպէ՞ս ստեղծուեցաւ ԺՊԻՏ կազմակերպութիւնը:

ՀՈՒՐԻ ԳԱՐԱՃՐՃԵԱՆ.- Մեր կազմակերպութեան նախագահ Ժանէթ Աթէշեան շուրջ 9 տարի առաջ մտայղացում մը ունեցած է` Լիբանանի հայութեան  համար բարի աշխատանք մը տանելու: Ուրեմն այս նպատակին շուրջ  քով-քովի եկան 11 կիներ, անշուշտ` կամաւոր եւ նուիրեալ հայ կիներ, որպէսզի օգտակար դառնան հայ ազգի զաւակներուն: ԺՊԻՏ-ը առանձին հաստատութիւն մը չէ, այլ իր աշխատանքը կ՛իրականացնէ  հաստատութիւններու հետ` անոնց ընկերային ծառայողներուն ճամբով: ԺՊԻՏ-ը կը համագործակցի նաեւ  Ազգային առաջնորդարանին հետ, որուն միջոցով 20 ընտանիքներու օգտակար կը դառնայ ամէն ամիս:

«Ա.».- Ինչպէ՞ս կը կատարէք ձեր օժանդակութիւնները:

ՔԱՐՈԼ ՊԱՊԻԿԵԱՆ-ՔՈՔՈՆԻ.- Մենք կը գործակցինք Պուրճ Համուտի հաստատութիւններու ընկերային ծառայողներուն հետ, որոնք լաւապէս ծանօթ են Պուրճ Համուտի հայ հասարակութեան: Անոնցմէ կ՛իմանանք այն յատուկ պարագաները, որոնք օժանդակութեան կարիք ունին: Երբեմն ուղղակի մեզի կը դիմեն, եւ մենք կը սերտենք պարագաները եւ մեր կարողութեան սահմաններուն մէջ կ՛աշխատինք օգտակար դառնալ:

Ամէն տեսակի օժանդակութիւններ կը կատարենք. կարգ մը ընտանիքներու ամէնօրեայ ուտեստեղէնի գնումները կը կատարենք, կարգ մը մանուկներու բժշկական հարցերը կը կարգաւորենք` որոշ վճարումներ ընելով: Աշակերտներ ունինք, որոնց դէպի դպրոց երթեւեկութեան ծախսերը կը հոգանք: Կախեալ է, թէ ինչի՛ պէտք ունի ընտանիքը:

Հ. Գ.- 20-25 ընտանիքի ամսական դրութեամբ օժանդակութիւն կու տանք, որպէսզի անոնց մանուկները հանգիստ ու բարօր կեանք մը ապրին: Կ՛աշխատինք նաեւ կրթական հաստատութիւններու միջոցով ալ օգտակար դառնալ: Կրթանպաստներ կու տանք կարիքաւոր աշակերտներուն, որպէսզի իրենց ուսումը շարունակեն եւ քաջալերուին: Այս տարի առաջին անգամ ըլլալով համալսարանականներու կրթանպաստներ տուինք:

Տրուած ըլլալով, որ ոչ կառավարական կազմակերպութեան զօրութիւնը արագ պատասխանելու մէջ կը կայանայ, ԺՊԻՏ կը փնտռէ ամէնէն ծանր եւ շտապ պարագաները, ոչ միայն գործակցելով 25 դպրոցներու հետ, այլ համագործակցելով նաեւ ոչ կառավարական այլ կազմակերպութիւններու հետ, աւելի մեծ արդիւնք տալու համար:

Ք. Պ. Ք.- Ըսենք նաեւ, որ մենք` անդամներս, անձամբ կը հետապնդենք հարցերը: Բազմաթիւ պատանիներու եւ մանուկներու մենք անձամբ կը տանինք բժիշկի, եւ բոլոր պարագաներուն ալ կը հետեւինք մինչեւ վերջ: Առաւելաբար կը դիմենք այն բժիշկներուն, որոնք մեզի հետ կը գործակցին: Երբեմն պէտք եղած գումարները շատ մեծ կ՛ըլլան, մենք մեր կարգին կ՛օգնենք, նոյն ատեն ուղղութիւն կու տանք, թէ ո՛ւր կրնան դիմել օժանդակութիւն ստանալու համար:

Հ. Գ.- Եթէ արագ ակնարկ մը նետենք մեր աշխատանքներուն, ի յայտ կու գայ, որ մենք ամէն տարի Կաղանդին 450 նուէր-տուփեր կը բաժնենք ընտանիքներուն: Նախորդ տարի ազգային վարժարաններու աշակերտներուն շուրջ  1000 կօշիկ բաժնեցինք, անկէ առաջ` վերարկուներ: Հայկական վարժարաններու համակարգիչներ ալ տրամադրած ենք, վառարաններ, եւ` ինչ որ անհրաժեշտ է, որ ուսում ստանան լաւ պայմաններու մէջ: Պատահած է նաեւ, որ անկողիններ տրամադրած ենք մանուկներուն, որ հանգիստ պայմաններու մէջ հասակ առնեն: Մանուկները, երբ նոր բան մը ունենան, շատ կ՛ուրախանան: Այս օգնութիւնները եւ օժանդակութիւնները ոչ թէ օրուան հարցերը լուծելու համար է, այլ` ապագայի հանդէպ մեր մանուկներուն հայեացքը փոխելու, աւելի լաւը ցանկալու:

Կազմակերպութիւնը օգնութեան որեւէ կոչ չ՛անտեսեր, այնքան ատեն որ ատիկա կը վերաբերի մանուկներու բարեկեցութեան: Կը հայթայթէ վառարաններ` մանկամսուրներուն, համակարգիչներ եւ հեռատեսիլներ` դպրոցներուն, եւ ապահով խաղավայրեր` միջնակարգ դպրոցներուն, կամ կ՛օժանդակէ ստեղծելու Սքոլիոսիզի գօտի` պատանիի մը համար, լսողութիւնը դիւրացնելու գործիք` փոքր աղջկան մը համար, եւ կը ֆինանսաւորէ քաղցկեղի բուժումը` պատանի տղու մը: Ասոնք միայն քանի մը օրինակներ են ԺՊԻՏ-ի իրականացուցած ծրագիրներէն:

Ք. Պ. Ք.- Շատ կարեւոր կը նկատենք նաեւ, որ տարին երկու անգամ դպրոցները դուրս հանեն իրենց աշակերտները եւ տանին պտոյտներու կամ հանրային զբօսավայրեր: Արտադասարանային պտոյտները շատ կարեւոր են մանուկներու բնականոն աճին ու զարգացման: Կ՛աշխատինք անպայման ցոյց տալ աշակերտներուն, որ իրենց ապագան կրնայ ուրիշ տեղ ըլլալ, դուրս ելլելով` կրնան գեղեցիկ բաներ տեսնել եւ ձգտում կ՛ունենան աւելի պայծառ ապագայի: Ուտելիքը եւ հագուելիքը շատ կարեւոր են, բայց ուսումնառութիւնը ա՛լ աւելի կարեւոր է, որպէսզի ապագային մարդը արժանապատիւ գործ մը ունենայ. ահա այս մտահոգութենէն մեկնելով` համալսարանականներու կրթանպաստներ տուինք այս տարի: Երբ դուն յարգես մանուկը, ան ալ կը յարգէ քեզ եւ  այսպէս երջանիկ մանկութիւն մը կ՛ունենայ:

Ժպիտը ունի նաեւ Դիմատետրի իր էջը, ուր հանգամանօրէն կը տեղադրուին մեր գործունէութիւնները եւ ծրագիրները, շատեր այդ էջին միջոցով մեզի կը դիմեն` որպէս բարերար կամ որպէս կարիքաւոր:

«Ա.».- Ի՞նչ դժուարութիւններու դէմ յանդիման կը գտնուիք ձեր աշխատանքի ընթացքին:

Հ. Գ.- Հիմնական դժուարութիւն նիւթականի ապահովումն է: Ունինք մեր բարեկամները, որոնք կը հաւատան մեր ըրած բարեգործութեան, գիտեն եւ կը տեսնեն, որ իրենց յատկացուցած գումարները նպատակի մը համար կը գործածուին: Մենք ամէն բանէ առաջ կ՛աշխատինք զգացնել օժանդակութիւն ստացած ընտանիքներուն եւ փոքրիկներուն, որ իրենք առանձին չեն աշխարհի վրայ, իրենց մասին մտածող կայ, իրենց խնդիրներուն լուծում որոնող մարդիկ կան:

Բայց ԺՊԻՏ կը նկատէ, որ կեանքի կարիքներէն աւելի, մանուկները կը յաջողին, երբ անոնք ուրախ են: Այստեղ ԺՊԻՏ իր կոչումէն դուրս կ՛ելլէ եւ կը կազմակերպէ պտոյտներ` հարիւրաւոր մանուկներու համար, որպէսզի յայտնաբերեն եւ համարկուին իրենց շրջապատող աշխարհին հետ: Այս կիները մանուկները անձամբ կը տանին վայրեր, ինչպէս Planètes de la Découverte, Kidzmondo, կրկէս եւ մշակութային ձեռնարկներու, որոնք մանուկներուն թոյլ կու տան երազել աւելի լաւ աշխարհի մը մասին եւ տեսնել կեանքի կողմ մը, որ իրենց ներկայ կացութիւնը չի ներեր:

Ք. Պ. Ք.- Երբ դուն կը կառուցես վստահութիւն, մարդիկ կը հաւատան քեզի եւ կողքիդ կը կանգնին: Նշեմ նաեւ, որ մենք կ՛աշխատինք գոհ եւ ուրախ պահել նաեւ մեր բարերարները: Տարին անգամ մը կը կազմակերպենք այցելութիւն` մշակութային եւ պատմական վայրեր, թանգարաններ. օրինակ` մեր մէկ այցելութիւնը եղաւ Ժիպէյլի «Արամ Պէզիքեան» թանգարան:

Կը կազմակերպենք նաեւ մեր տարեկան հասութաբեր ճաշկերոյթը, ուր ներկայ կ՛ըլլան 200-300 հոգի:

«Ա.».- Խօսինք ձեր առաքելութեան մասին:

Հ. Գ.- Մենք կամաւոր կ՛աշխատինք, որպէսզի ուրախ պահենք հայ ազգի զաւակներ:  Ամէն ճիգ ի գործ կը դնենք, որպէսզի հայ մանուկներու երեսին վրայ միայն ժպիտը տեղ գտնէ: Կը հաւատանք, որ փոքրիկ տարբերութիւն մը իրենց կեանքին մէջ բաւարար է` գոհունակ պահելու հայ ընտանիքը:

Շնորհիւ այս կիներուն եւ շաբաթական հանդիպումներուն, իրազեկման եւ դպրոցներու, բժիշկներու, ընտանիքներու եւ ընկերային ծառայողներու հետ ուղղակի կապին` ԺՊԻՏ կը յաջողի իր առաքելութեան մէջ` ԺՊԻՏ ԳԾԵԼ ՄԱՆՈՒԿԻ ԵՐԵՍԻՆ ՎՐԱՅ:

Ք. Պ.- Մեր խմբակի անդամները իրենց ամբողջ ժամանակը եւ կարողութիւնը կամաւորապէս  կը տրամադրեն` փոխարէնը ստանալով մանուկի մը ժպիտը եւ տեսնելով անոր ընտանիքին հանգստութիւնը: Մենք կ՛ուզենք, որ հայ ժողովուրդի զաւակները ըլլան առողջ, մէկու մը կարիք չունենան եւ արժանապատուօրէն աշխատին, ընտանիք պահեն ու զարգանան:

ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ
«Ապառաժ»

Վերջերս լոյս է տեսել պատմական գիտութիւնների դոկտոր-փրոֆեսէօր Վահրամ Բալայեանի «Շուշի. տեղն ու դերը հայոց քաղաքակրթական համակարգում» մենագրութիւնը, որը նուիրուած է Շուշիի ազատագրման 25-ամեակին: Գրքի լոյսընծայման շարժառիթների եւ, ընդհանրապէս, հայկական իրականութեան մէջ քաղաքի դերակատարութեան մասին «Ապառաժ»-ը զրուցել է հեղինակի հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Բալայեան, ինչո՞ւ Շուշի: Ի՞նչ նշանակութիւն ունի այն հայոց պատմութեան մէջ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Շատ քիչ բնակավայրեր գոյութիւն ունեն, որոնք դրանք  իսկ ստեղծած ժողովրդի պատմութեան, ճակատագրի մէջ այնպիսի վճռորոշ, երբեմն հակասական դերակատարութիւն ունեցած լինեն, ինչպէս Շուշին: Ուսումնասիրութիւնները ցոյց են տալիս, որ առաջին հազարամեակում արդէն Շուշիի բարձրաւանդակի վրայ գոյութիւն ունէին մի քանի ամրութիւններ: Սկզբնական շրջանում դէպի Հայկական Լեռնաշխարհի սիրտը տանող կայաններում հայ թագաւորները կառուցել են բերդեր, որոնք հնարաւորութիւն չեն տուել, որպէսզի թշնամին խորանայ Հայկական Լեռնաշխարհի մէջ, մանաւանդ` շարժուի դէպի Այրարատ, որովհետեւ Արարատ սրբազան լերան շրջակայքում էին գտնւում հայկական մայրաքաղաքները: Շուշին, որպէս պաշտպանական ամրոց, միայնակ չի եղել: Հէնց Շուշիի կիրճի վրայ գոյութիւն են ունեցել մի քանի ամրութիւններ, որոնց հետքերն առայսօր պահպանւում են: Դրանք ժամանակին եղել են ամրացուած վայրեր, որոնք թոյլ չեն տուել, որպէսզի հակառակորդը խորանայ հայոց երկրի սրտում: Շուշիի` որպէս հայոց պաշտպանիչ համակարգի հիմնական օղակի կարեւորութիւնը քաջ գիտակցել են ոչ միայն մեր իշխաններն ու զօրապետերը, այլեւ` մեր հակառակորդներն ու թշնամիները: Այսինքն` ոչնչացնել Շուշին, նուաճել այն, նշանակում է` հայ մարդուն, հայ բնակչին եւ, ընդհանրապէս, հայոց երկիրը դնել խոցելի կացութեան մէջ:

Պատահական չէ, որ 18-րդ դարի կէսերին թուրք ցեղապետներից մէկը` Փանահը, նպատակադրուած եղել տիրանալ այս բերդին: Ցաւօք սրտի, հայ մելիքների մէջ տեղի ունեցած գզվռտոցների, հակամարտութեան պատճառով թուրքերը կարողացան այդ ամէնն օգտագործել եւ ամրանալ Շուշիում: Շուշին 55 տարի գործում էր ընդդէմ հայութեան: Փանահը, հիմնաւորուելով այստեղ, սկսեց պայքարել Արցախի միւս մելիքների եւ, ընդհանրապէս, արցախահայութեան դէմ` նպատակ ունենալով այս ամուր բերդն օգտագործել հայկական կուռ միասնութիւնը ոչնչացնելու համար:

18-րդ դարի ողջ երկրորդ կէսին Շուշին հայութեան համար պատուհաս էր դարձել, սակայն եկան նոր ժամանակներ. նկատի ունեմ 1805թ. Քիւրաքչայի պայմանագիրը, այնուհետեւ 1813թ. Գիւլիստանի պայմանագիրը, որոնք հնարաւորութիւն տուեցին, որպէսզի Շուշին նորից դառնայ հայկական: Ստեղծուած խաղաղ իրավիճակը նպաստեց, որպէսզի Շուշին դառնայ հայահաւաք կենտրոն: Այստեղ սկսեցին հաւաքուել ոչ միայն Արցախի տարբեր հատուածների բնակիչներ, այլեւ Նախիջեւանից, Պարսկաստանից եւ հայկական մի շարք բնակավայրերից եւս այստեղ տեղափոխուեցին մեծ քանակութեամբ հայեր: Այստեղ տեղափոխուած հայերն իրենց հետ բերեցին գործարար ջիղը: Այս ունակութիւնը խառնուեց արցախցուն ծինականօրէն տրուած ռազմիկ լինելու, գիտնական լինելու, քաղաքական գործիչ լինելու ունակութիւններին, եւ ստեղծուեց արցախցու ամբողջական կերպարը:

Հ.- Որո՞նք են Շուշիին անդրադառնալու շարժառիթները եւ ինչո՞վ է այն կարեւորւում` ըստ ձեզ:

Պ.- «Շուշի. տեղն ու դերը հայոց քաղաքակրթական համակարգում» մենագրութեան ստեղծումն ունէր ոչ միայն գիտական հիմնաւորում, այլեւ` քաղաքական մեծ նշանակութիւն: Ազրպէյճանի քաղաքական, գիտական շրջանակները տարիներ շարունակ փորձել են ոչ միայն հայութեան հողը, տարածքները խլել, այլ նաեւ հայ մարդու ստեղծած արժէքները, մեր բնակավայրերը համարել իրենցը, առաւել եւս` Շուշին, որովհետեւ այս քաղաքն Անդրկովկասի 19-րդ դարի ամենախոշոր բնակավայրերից մէկն է եղել իր կշռով, բնակչութեամբ: 19-րդ դարի երկրորդ կէսին Պաքուից, Թիֆլիսից յետոյ այն երկրորդ քաղաքն էր իր մեծութեամբ: Նրանք փորձել են նաեւ սեփականացնել Շուշիի պատմութիւնը: Դրանից ելնելով` ես նպատակ դրեցի, որպէսզի ուսումնասիրեմ, թէ Շուշին ընդհանրապէս իրենից ի՞նչ է ներկայացրել, ի՞նչ է տուել հայութեանը: Մանաւանդ` պատասխանել ազրպէյճանցիների այն տեսակէտին, թէ Շուշին իբր թէ ստեղծուել է Փանահ խանի կողմից, 19-րդ դարի երկրորդ կէսին, հիմնական նպատակ հետապնդելով ցոյց տալ, որ այս ամրոց-բնակավայրը հազարամեակների պատմութիւն ունի: Կարծում եմ, որ դա ինչ-որ չափով ինձ յաջողուեց: Հայկական, ռուսական, արաբական մատենագիրների, թուրքական աղբիւրների, 19-րդ դարի մամուլի, արխիւում պահպանուած նիւթերի, ինչպէս նաեւ ՀՀ-ում, ՌԴ-ում, Վրաստանի պատմութեան արխիւում պահպանուած նիւթերի հիման վրայ ներկայացրել եմ այս բերդաքաղաքի ամբողջական պատմութիւնը` առաւել ուշադրութիւն դարձնելով նաեւ առաջին հազարամեակից մինչեւ 1850-ական թթ. Շուշիի պատմութեան վրայ:

Այնուհետեւ, նպատակ ունէի ցոյց տալ, թէ Շուշին ի՞նչ տուեց հայութեանն ու հայ մարդուն: Առաջին հերթին` յաջողուեց ցոյց տալ, որ ողջ 19-րդ դարում եւ 20-րդ դարի սկզբներին Շուշին դարձաւ հայ գործարար խաւի ամենակարեւոր միջավայրերից մէկը, որտեղից տնտեսական նոր համակարգերին յատուկ մտածելակերպը նրանք տարածեցին նաեւ Անդրկովկասում եւ յարակից երկրներում: Հայ գործարար խաւի մի մասը, որ կրթութիւն, դաստիարակութիւն էր ստացել այստեղ, տեղափոխուեց եւ լայն գործունէութիւն ծաւալեց Պաքւում, Թիֆլիսում, Մոսկուայում, ընդհուպ` մինչեւ Հնդկաստան: Այս տնտեսական մեծ ներուժը հնարաւորութիւն տուեց, որպէսզի քաղաքը բարգաւաճի, զարգանայ ու ստեղծուի քաղաքացիական մի հասարակութիւն, որտեղ հայ մարդը սկսեց զբաղուել նաեւ բարերարութեամբ. ստեղծուեցին բարեգործական հաստատութիւններ, հայ բարեգործները մեծ ներդրում ունեցան քաղաքի մշակութային, կրթական կեանքի հունաւորման, զարգացման վրայ:

Մի հետաքրքիր բացայայտում եւս: Հայ մարդու այս տնտեսական բարեկեցութիւնը նաեւ հնարաւորութիւն տուեց, որպէսզի Շուշիում ապրող միւս ազգային փոքրամասնութիւնները` թաթարները, թուրքերը, որոշակիօրէն զարգացում ապրեն: Գաղտնիք չէ, որ թուրքերը խարխափում էին տգիտութեան մէջ:

Հայ մարդը ոչ միայն իր համար դպրոց, թատրոն բացեց, այլ միաժամանակ նպաստեց, որ թուրքերն էլ ներգրաւուեն մշակութային այդ եռուզեռի մէջ:

Շուշին դարձաւ նաեւ հայկական մշակոյթի խոշոր օճախներից մէկը, որտեղ սկսեց զարգանալ հայկական մշակոյթը: Մշակութային նորարարութիւնը տարածուեց նաեւ հայկական միւս բնակավայրերում եւ հեռու գաղթօճախներում: Եւ պատահական չէ, որ հայ մեծանուն գործիչներն այստեղ են հաւաքուել (Ղազարոս Աղայեան, Պերճ Պռօշեան, Լեւոն Սարգսեան, Սեդրակ Մանդինեան, ծնունդով շուշեցի` Լէօ) ու իրենց գլուխգործոցների մի մասն ստեղծել այստեղ: Մարդիկ, որոնք մեծ դերակատարութիւն են ունեցել ընդհանրապէս հայ մարդու հոգեկերտուածքն անխաթար պահելու, հայկական մշակոյթը, գիտութիւնը զարգացնելու տեսանկիւնից:

Բացայայտումներից մէկն էլ նրա մէջ է կայանում, որն աշխատանքի մէջ ցոյց տրուեց, որ Շուշին դարձել էր նաեւ ազատութեան գաղափարակիր: Առաջին անգամ շուշեցի գործիչները, Շուշիում կրթութիւն ստացած գործիչները հայ իրականութեան մէջ տարածեցին այն գաղափարը, որ հայ մարդն իրաւունք ունի պայքարելու իր ազատութեան, իր անկախութեան համար, եւ այս գաղափարի հիմքերի վրայ էլ հետագայում նրանք առաջ քաշեցին պետութիւն ունենալու գաղափարը: Այսօրուայ համար դա կարող է սովորական բացայայտում լինել, բայց սա կարեւոր է, որովհետեւ միջնադարեան խաւարի մէջ խարխափող, պետականութիւնից զրկուած, ստրկամտութեան մէջ պարուրուած հայ մարդու համար կարեւոր է ցոյց տալ, որ նախանցեալ ժամանակներում ունեցել են պետականութիւն, եւ այն կարելի է վերականգնել: Պատահական չէ, որ այս գաղափարները ոչ միայն տարածուեցին Արեւելեան Հայաստանում, այլ նաեւ` Արեւմտեան Հայաստանում: Ըստ Ռուբէնի, եթէ Արեւմտեան Հայաստանի ազատագրական շարժման արմատները արեւմտահայ ծագում ունեցող ֆիտայիներն էին, ապա նրա հիւթեղ պատուաստները զարմանալիօրէն արցախցի էին, մանաւանդ` Շուշիից եկած (Արամ Մանուկեան, Վանայ Իշխան):

Այստեղ սկսուեց նաեւ, այսպէս կոչուած, սահմանադրական շարժում: 19-րդ դարի 40-50-ական թթ. Ռուսաստանն ապրում էր ճորտատիրական ժամանակահատուածում, եւ պատահական չէ, որ ամբողջ 19-րդ դարում ցարական իշխանութիւնները պայքարում էին Շուշիում ձեւաւորուած ազատամիտ գաղափարների դէմ: 20-րդ դարում մի նոր իրավիճակ ստեղծուեց, եւ այստեղ Շուշին նորից առաջնակարգ դիրքում էր: 19-րդ դարից եկող այդ գաղափարների շարունակութիւնը կարծես թէ իր արտացոլումը ստացաւ 1918-20թթ., երբ շուշեցի գործիչները, դեռեւս մինչեւ Անդրկովկասում 3 հանրապետութիւնների ձեւաւորուելը, 1917թ.` մանաւանդ ՀՅԴ Ապառաժի կառոյցի շնորհիւ, որն իր շուրջը համախմբեց միւս կուսակցութիւններին, ձեւաւորեցին պետականութիւն: Սա անչափ կարեւոր է ոչ միայն գիտական տեսանկիւնից, այլ նաեւ` քաղաքական, որովհետեւ ազրպէյճանցիները եւ նրանց սատարող ուժերը խօսում են Ազրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան մասին, որը ոչ մի պատմական հիմք չունի:

Ցաւօք սրտի, խորհրդային ժամանակահատուածում Շուշին գործում էր ընդդէմ հայութեան, որովհետեւ գտնւում էր Ազրպէյճանի գերիշխանութեան տակ: 1920թ. ջարդերից յետոյ հայ մարդը լքեց այս բնակավայրը, եւ այն բաժին հասաւ թուրքին: Արցախեան շարժման սկզբնափուլում այն մեզ համար դարձել էր մահաբեր զէնք` անընդհատ կրակի տակ պահելով Ստեփանակերտն ու յարակից հայկական բնակավայրերը: Փա՛ռք Աստծոյ, յաջողուեց 1992թ. մայիսի 9-ին ազատագրել Շուշին, եւ սկսուեց Շուշիի զարգացման, իմ գնահատմամբ, 6-րդ պատմափուլը, որն արդէն գործելու է ի նպաստ հայութեան: Նորից վերականգնուելու են այն աւանդոյթները, որ դարեր շարունակ հայ մարդն ստեղծել է այս բերդաքաղաքում:

Հ.- Պարո՛ն Բալայեան, ինչպէ՞ս կը գնահատէիք Շուշիի ազատագրումը: Այն ի՞նչ նշանակութիւն ունեցաւ արցախեան պայքարում:

Պ.- Շուշիի ազատագրումը մեր վերջին հազարամեայ պատմութեան ամենակարեւոր իրադարձութիւններից մէկն է, եթէ ոչ` ամենանշանաւորը, որովհետեւ այդ ժամանակից սկսած ոչ միայն հայ մարդու կեանքը փոխուեց, միաժամանակ նաեւ պատմական արդարութիւնը վերականգնուեց, հայկական պետականութեան ձեւաւորման եւ հզօրացման սկիզբը դարձաւ: Շուշիի ազատագրումը հնարաւորութիւն տուեց իրականացնել բազում սերունդների երազանքը` ունենալ անկախ պետականութիւն: Չնայած` մինչ այդ հռչակուել էր Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը, Շուշիի ազատագրումը դրան իմաստ փոխանցեց: Դա ոչ միայն հնարաւորութիւն տուեց, որպէսզի բացուի կեանքի ճանապարհը դէպի Հայաստանի Հանրապետութիւն, այլ միաժամանակ մեր ռազմական յաջողութիւնների սկիզբը դարձաւ: Այս ճակատամարտում կոփուեց հայ մարդու, հայ զինուորի կամքը, որ հասկացաւ, որ ինքը կարող է քիչ ուժերով մեծ խնդիրներ լուծել, որ 21-րդ դարում նորից ու նորից առաւել շատ վճռական է ոգին, նպատակաուղղուածութիւնը: Սա սերունդներին թողնուած դաս է, որ պէտք է առնեն ու անցնեն առաջ:

ԼՈՒՍԻՆԷ ԹԵՒՈՍԵԱՆ

Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան գրասենեակը շուտով կը գործի նաեւ Արցախում: Հէնց այդ առաքելութեամբ են այս օրերին Արցախում Համազգային միութեան ներկայացուցիչները: «Ապառաժ»-ը Արցախում իրականացուելիք առաջիկայ ծրագրերի, միութեան գործունէութեան եւ ռազմավարութեան շուրջ զրուցել է Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան ատենապետ Մկրտիչ Մկրտիչեանի հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ինչպէ՞ս հասունացաւ Արցախում Համազգայինի գրասենեակ հիմնելու գաղափարը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Համազգային միութեան իւրաքանչիւր պատգամաւորական ժողովի օրակարգային կէտերից մէկը Արցախում գործունէութիւն իրականացնելու հարցն էր: Ծրագրեր չէինք իրականացնում` ուրիշ կազմակերպութիւնների փորձից ելնելով: Պետական մարմինները չէին օժանդակում արտասահմանից եկած միութիւնների աշխատանքներին, արդիւնքում` միութիւնների աշխատանքները չեն յաջողել: Իսկ մենք համբերատար մարդիկ ենք: Սպասեցինք այն օրուան, երբ մեզ կ՛ասեն` համեցէք: Օրը եկաւ եւ մենք այստեղ ենք:

Հ.- Արցախում ի՞նչ ռազմավարութեամբ են իրականացուելու ծրագրերը:

Պ.- Արցախում ծաւալուող աշխատանքները տարբերուելու են արտասահմանում իրականցուող ծրագրերից: Այստեղ կրթական եւ մշակութային մակարդակի վրայ աշխատելու խնդիր չունենք: Սակայն մեր առջեւ աւելի բարդ խնդիր է: Հայաստանի Համազգային գրասենեակի նուիրուած եւ քրտնաջան աշխատանքի արդիւնքում յաջողել է Հայաստան-սփիւռք մշակութային կամուրջը: Արցախն այսօր պէտք է Արցախ-Հայաստան-սփիւռք մշակութային կամրջի դերակատարութիւնը ստանձնի:

Սփիւռքի համայնքների միջեւ կապը եւ այդ համայնքների ու հայրենիքի` Հայաստանի ու Արցախի միջեւ կապը պէտք է լինի հաստատուն եւ տեւական: Հայրենիքում ապրող եւ աշխարհով մէկ սփռուած հայերի ամէն մի համայնք տարբերւում է իր մտածելակերպով եւ տեսակով: Ամերիկահայերը, ֆրանսահայերը, լիբանանահայերը, բոլորը տարբեր են, սակայն բոլորի ժամադրավայրը հայրենիքն է:

Այստեղ է, որ հայերը պէտք է հաւաքուեն ամէն առիթով: Բոլորին հնարաւոր չէ բերել, սակայն գործընթացը շարունակական է: Այս տարի ես եմ եկել սփիւռքից, յաջորդ տարի միւսը, եւ այդպէս` շարունակ: Հայրենիքում երկու շաբաթ, մի ամիս կ՛անցկացնեն, կը պատմեն իրենց սփիւռքի ընկերներին եւ ժամանակի ընթացքում կը ստանանք միատեսակ հայ: Միատեսակ` ոչ թէ ձանձրալի, այլ`  թէկուզ տարբեր ձեւով մտածող, սակայն հայկական մտայնութիւնը եւ մշակոյթը կրող հայ: Հայութեան համար դա շատ կարեւոր է:

Ասեմ նաեւ, որ սեպտեմբերին Հայաստանի մէջ Համազգայինի գրասենեակի նախաձեռնութեամբ Շուշիում լուսանկարչական ցուցահանդէս է կազմակերպուելու: Համազգայինը Արցախ է մտնում մեծ դռներից, եթէ կարելի է այդպէս ասել:

Հ.- Մայիսի 28-ին ՀՀԿՄՄ-ն տօնեց հիմնադրման հերթական տարեդարձը: Որպէս հաշուետուութիւն` ինչպէ՞ս էք գնահատում 89-ամեայ միութեան գործունէութիւնը:

Պ.- Համազգային միութիւնը հիմնադրուել է Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հիմնադրման օրը` մայիսի 28-ին: Այսօր մենք մի քիչ դժուարութիւն ունենք, որովհետեւ յաջորդ տարի Համազգային միութեան 90-ամեակն է եւ Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հիմնադրութեան 100-ամեակը: Բնական է, որ Համազգայինը միշտ ստուերում էր եւ շարունակելու է ստուերում մնալ: Սակայն մենք ոչ միայն բարդոյթ չունենք, այլ ուրախ ենք, որ այդպէս է: Ուրախ ենք, որ Համազգայինը հէնց այդ օրն է հիմնադրուել: Այդ խորհուրդը մեծ է եւ բարձրացնում է միութեան դերը: Առաջին հանրապետութիւնը հիմնադրած մարդկանց ստուերում գործունէութիւն ծաւալելը պատիւ է: Մենք այդ խորհրդի կրողն ենք: Եւ այն բարոյական մեծ նշանակութիւն ունի մեզ համար: Կարծում եմ` Համազգային միութիւնը այդ մարդկանց չի յուսախափել:

Չենք սիրում մեզ գովել եւ շիկնում ենք, երբ մեզ են գովում: Սակայն մարդիկ հետեւեալ կերպ են պատասխանում այդ հարցին. Համազգային միութիւնը 89 տարուայ ընթացքում իր սուղ միջոցներով արել է անկարելին, որպէսզի երեխաները ստանան հաստատուն կրթութիւն եւ հայ մշակոյթը վառ մնայ սփիւռքի հայկական համայնքներում:

Հ.-  Ի՞նչ ծրագրեր է իրականացնում Համազգային միութիւնը:

Պ.- Ձեռնարկել ենք համացանցային հարթակ, որպէսզի սփիւռքում ապրող հայ երիտասարդութեան տրամադրութեան տակ դրուի հայկական բարձր մշակոյթի տուեալները, որպէսզի նրանք չհեռանան հայութիւնից: Սա մեր ամենակարեւոր ձեռնարկներից մէկն է:

Արհեստագիտական իմաստով որոշ հարցեր ունի, եւ ժամանակատար է, բայց մի օր հասարակութեանը կը հասնի այդ ծրագիրը:

2-3 տարի առաջ Փարիզի Թարգմանչաց վարժարանի կողմից դիմում ենք ստացել` այդ վարժարանով զբաղուելու առաջարկութեամբ: Եւ, չնայած այն մեր վարժարանը չէ, սակայն ընդունեցինք առաջարկը եւ զբաղուեցինք այդ վարժարանի` մանաւանդ կրթական եւ հայագիտական բաժնի մակարդակի բարձրացման ուղղութեամբ:

Անցած երեք տարուայ ընթացքում մենք նոր մասնաճիւղ ունեցանք Քուէյթում: Ժամանակին տեղական ուժերը յարմար չէին գտնում, որ Համազգայինը գրասենեակ ունենայ այնտեղ, քանի որ միւս միութիւններն արդէն կլանած էին ամբողջ գաղութը: Հիմա իրենց դիմումի հիման վրայ այդ մասնաճիւղը կազմուեց եւ մեծ գործ է արւում:

«168 Ժամ»-ի Հարցազրոյցը Առողջապահութեան Ոլորտի Փորձագէտ Յարութիւն Արմէնեանի Հետ

Պատրաստեց` ՍԱՐԳԻՍ ՂԱԶԱՐԵԱՆ

«Լիդիան Արմէնիա» ընկերութիւնը, որը զբաղւում է Ամուլսարի ոսկու հանքավայրի շահագործմամբ, այս տարուայ ապրիլի 27-ին յայտարարեց Անկախ դիտորդական խմբի ձեւաւորման մասին:

7 անդամից բաղկացած խումբն իրականացնելու է Հայաստանում Ամուլսարի ծրագրի դիտարկումը` հետեւելով, որ այն իրականացուի պարտաւորուածութեանը համաձայն` հանքարդիւնաբերութեան ոլորտում միջազգային լաւագոյն փորձին համապատասխան: Անկախ խորհրդատուական խմբում ընդգրկուած են բնապահպանական եւ ընկերային ոլորտներում հայաստանեան եւ միջազգային փորձագէտներ:

Խմբի անդամները պարբերաբար հանդիպելու են` ծրագրի ընթացքի դիտարկում իրականացնելու համար, եւ կայուն զարգացմանն առնչուող խնդիրների վերաբերեալ տրամադրելու են անկողմնակալ եւ առարկայական խորհրդատուութիւն:

Սա  ներառում է բնապահպանական կառավարումը, ընկերային կառավարումը, հանրային առողջութիւնը, ջրի կառավարումը, ինչպէս նաեւ` կենսաբազմազանութիւնը, թափօնների եւ սիանիտի (սիէնաքար) կառավարումը, ընկերատնտեսական զարգացումը եւ մարդու իրաւունքները:

Փորձագէտների թւում է նաեւ մեր հայրենակից, առողջապահութեան ոլորտում միջազգայնօրէն ճանաչուած փորձագէտ Յարութիւն Արմէնեանը: Նա Լոս Անճելըսի Քալիֆորնիայի համալսարանի առողջապահութեան ճիւղի համաճարակաբանութեան դասախօս է, ինչպէս նաեւ «Ճոն Հոփքինս» համալսարանի Առողջապահութեան դպրոցի պատուաւոր դասախօս: Նաեւ Հայաստանում ամերիկեան համալսարանի նախկին նախագահն է:

«168 Ժամ»-ը զրուցել է Յ. Արմէնեանի հետ` Անկախ դիտորդական խմբում իրենց կողմից ծաւալուելիք գործունէութեան մասին:

ՍԱՐԳԻՍ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Պրն. Արմէնեան, որքանով յայտնի է, կատարուելու է լուրջ ծաւալի աշխատանք, որի համար խմբի անդամները չեն վարձատրուելու: Ի՞նչն է ստիպել տարբեր ոլորտներում կայացած լուրջ մասնագէտներին մտնել նման բեռի տակ:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Նպատակն այն է, որ փորձագէտներն իրենց ոլորտներին առնչուող հարցերում` իրենց իմացութեամբ եւ գիտելիքներով օժանդակեն, որպէսզի լուծումները տրուեն բարձր մասնագիտական մակարդակով: Ինչո՞ւ ենք համաձայնել զբաղուել այս գործով: Տեսէք, այսօր 100 հազար բժշկագիտական հրատարակութիւն կայ, եւ այդ ամէնը արուել է կամաւոր հիմունքներով: Երբ յօդուած ես ներկայացնում, դրա վրայ շատ ժամանակ ես ծախսում, այն կարդում է 4 կամ 5 հոգի, սակայն գիտնականի մտահոգութիւնը դա չէ: Գիտնականի համար կարեւոր է, որ իր մասնագիտացումը պահպանուի բարձր մակարդակի վրայ, եւ` երկրորդ, որ գիտութիւնը կարողանայ առաջ գնալ ստոյգ գիտական տուեալների վրայ, ոչ թէ լինի կեղծ կամ սխալ գիտութիւն:

Ու երբ ասում ենք` գործի քննութիւն, դա գիտութեան ամենակարեւոր հանգամանքներից մէկն է: Եթէ դա չլինի, շահագրգիռ կողմերը կարող են իրենց հարցերի պատասխանները փորձել համացանցից գտնել, որտեղ կարող են ոչ ճիշդ տուեալներ լինել:

ՍԱՐԳԻՍ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Այսինքն դուք այս ամէնին նախեւառաջ վերաբերւում էք` որպէս գիտական աշխատանքի:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Ես կ՛ասէի` գիտական արժեւորման աշխատանք: Իմ անձնական կեցուածքը տարիներ ի վեր եղել է այն, որ ամէն մի գիտական աշխատանք բերի նաեւ գործնականացման: Գործնականացումը գիտութեան կարեւոր երեսն է: Այսինքն կարեւոր է ոչ միայն տուեալների գիտական արժեւորումը, այլ նաեւ` գործնականացումն այն տուեալների, որոնք հիմք ունեն:

ՍԱՐԳԻՍ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Անկախ դիտորդական խումբ ստեղծելու նախաձեռնութիւնը պատկանում է հէնց «Լիդիան Արմէնիա» ընկերութեանը: Սա արդեօք ձեզ եւ խմբի միւս անդամներին չի՞ կաշկանդելու: Ազա՞տ էք լինելու ձեր տեսակէտն արտայայտելու հարցում, եթէ անգամ այն ընկերութեան շահերից չի բխում:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Այս խմբին միանալու որոշում կայացնելու պահից ի վեր ինձ համար յստակ է` որեւէ մէկ վայրկեան եթէ տեսնեմ, որ որեւէ ճնշման տակ եմ կամ, իմ կարծիքով, արդար ուղղութեամբ չենք գնում, ազատ հնարաւորութիւն ունեմ ետ քաշուելու` խմբից դուրս գալու:

ՍԱՐԳԻՍ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Իսկ որոշում ընդունելուց առաջ ի՞նչն էք հաշուի առել:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Շա՛տ բան: Այդ մասին շատ բան չեմ ուզում ասել. նաեւ անձնական մօտեցումների, անձնական փիլիսոփայութեան հարց է: Հայրենիքի հանդէպ ունեցած պատասխանատուութեան հարց է: Սակայն ասեմ, որ թէ՛ ես, թէ՛ խմբի անդամներից շատերը միանալուց առաջ շաբաթներով մտածել ենք` ո՞րն է ճիշդը` հեռո՞ւ մնալ, թէ՞ մասնակցել:

ՍԱՐԳԻՍ ՂԱԶԱՐԵԱՆ.- Այսինքն հեշտ որոշում չի եղել:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՐՄԷՆԵԱՆ.- Անշո՛ւշտ, հեշտ որոշում չի եղել: Երբ գիտես, որ որոշ համբաւ ունես, ժողովրդի կողմից յարգանք ես վայելում, գործընկերներիդ մօտ հեղինակութիւն ունես, յստակօրէն իմ պարագայում` չէի ուզի այս տարիքում այդ ամէնը խնդրոյ առարկայ դարձնել:

Յ. Գ.- Աւելացնենք, որ Անկախ դիտորդական խումբը լիազօրուած է անաչառ գնահատել Ամուլսարի ծրագրի ընկերային, բնապահպանական եւ մարդու իրաւունքներին առնչուող ազդեցութիւնները եւ դրանց կառավարման ուղղութեամբ «Լիդիան»-ի նախաձեռնութիւններն ու ծրագրերը, հանգամանօրէն ուսումնասիրել եւ խորհրդատուութիւն տրամադրել ընկերութեանը շահագրգիռ կողմերի ներգրաւման վերաբերեալ եւ իրականացնել միջազգային լաւագոյն չափանիշերի կիրառման դիտարկում եւ այդ մասին տեղեկատուութիւն տրամադրել: Խումբն անմիջականօրէն առնչուելու է Ամուլսարի հանքի շահագրգիռ կողմերի հետ եւ ներկայացնելու է հրապարակային տարեկան զեկոյց իր գործունէութեան վերաբերեալ:

Հարցազրոյցը վարեց՝ ԱՐԱԶ ԳՈՃԱՅԵԱՆ

Պուրճ Համուտէն Լիբանանեան համալսարան, յետոյ Պէյրութի ամերիկեան համալսարան, իսկ ներկայիս` Քեմպրիճ: Այս բանաձեւը կը ներկայացնէ Անդրանիկ Սեֆիլեանի «ուղեւորութիւնը դէպի տիեզերք», կամ, այլ խօսքով, անոր ուսանողական տարիներու յառաջդիմութիւնը դէպի աստղաբնագիտութեան դոկտորականի թեկնածութիւն` Քեմպրիճի համալսարանին մէջ:

Այս առիթով հարցազրոյց կ՛ունենանք Անդրանիկ Սեֆիլեանին հետ` մօտէն ծանօթանալու անոր եւ իր ծրագիրներուն:

Ո՞վ է Անդրանիկ Սեֆիլեանը:

Անդրանիկ Սեֆիլեան 24-ամեայ ուսանող մըն է Պուրճ Համուտէն: Մինչեւ 9-րդ դասարան իր դպրոցական ուսումը ստացած է Հայ աւետարանական Շամլեան-Թաթիկեան երկրորդական վարժարանին մէջ, ուրկէ անկարգապահութեան պատճառով վտարուած է 9-րդ դասարանին, բան մը, որ Սեֆիլեան ժպիտով կը պատմէ: Աւարտելէ ետք դպրոցական իր ուսումը ոչ հայկական վարժարանի մը մէջ, հետեւած է Լիբանանեան համալսարանի բնագիտութեան ճիւղին: «Չեմ կրնար ըսել, որ դիւրին փորձառութիւն մըն էր այս մէկը»,- կը պատմէ Անդրանիկ Սեֆիլեան,- «Ինչպէս Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի յօդուածին մէջ նշուած է, նիւթական դժուարութիւն ունէինք [եւ ես միեւնոյն ժամանակ ոսկերիչ կ՛աշխատէի]: Ասոր կողքին կային ընկերային դժուարութիւններ` Լիբանանեան համալսարանի մէջ, քանի որ նիշերս փայլուն էին եւ ճիւղիս մէջ առաջնութեան կամ երկրորդութեան կը տիրանայի: Այս մէկը պատճառ կը դառնար, որ արաբ դասընկերներս այլատեաց նշումներ ընէին, ինչպէս, օրինակ, «հայերդ շատցաք, պէտք է լիբանանեան համալսարանի փոխարէն` հայկական համալսարան ունենաք» եւ այլն: Բայց միշտ ալ կ՛աշխատէի հետապնդելու երազներս, որովհետեւ վճռած էի մասնագիտանալ: Լիբանանեան համալսարանին մէջ ուսանած տարիներուս իմացայ Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի աստղաբնագիտութեան բաժինին եւ դոկտ. Ժիհատ Թումայի մասին, որուն հետ աշխատակցած եմ մագիստրոսիս տարիները, եւ ըստ այնմ գծեցի ճամբաս դէպի մագիստրոսական աստիճան: Օր մըն ալ Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանին մէջ դոկտ. Թումային հետ ճեմած ատենս ան ինծի խօսեցաւ Քեմպրիճի համալսարանին «Տարուին դպրոց»-ի դոկտոր Ռոման Ռաֆիքովի ուսումնասիրութեան մասին եւ հարցուց, թէ մենք կրնա՞նք բան մը աւելցնել այդ ուսումնասիրութեան վրայ: Այն ժամանակ արդէն այլ նիւթերու վրայ կ՛աշխատէինք միասին: Դոկտ. Ռաֆիքովի նիւթով ալ զբաղեցանք եւ մեր ուսումնասիրութիւնները ըրինք: Այսպիսով, իմ հետաքրքրութեանս սլաքը այդ կողմ թեքեցաւ ու հետապնդեցի Քեմպրիճի համալսարան ընդունուիլս: «Կէյց Քեմպրիճ» կրթաթոշակին ալ արժանացայ ամիս մը առաջ»:

Ինչպէ՞ս սկսաւ Անդրանիկ Սեֆիլեանի հետաքրքրութիւնը աստղաբնագիտութեան մէջ:

«Ողորմած մեծ հօրս հետ պզտիկուց «Տիսքաւըրի» կայանը կը դիտէինք եւ այն ժամանակէն հետաքրքրութիւն ունէի անջրպետին մասին: Կ՛ուզէի գիտնալ, թէ դուրսը ի՞նչ կար, ի՞նչ մոլորակներ կային, ինչո՞ւ կային, ինչպէ՞ս կը շինուէին եւ այլն: Երազ ունէի տիեզերագնաց ըլլալու, մինչեւ որ օր մը սկսայ ակնոց դնել, որովհետեւ տիեզերագնաց ըլլալու համար քանի մը չափանիշներ կան, ինչպէս` հասակի բարձրութիւն, տեսողութիւն, ոսկորներու տոկունութիւն եւ այլն: Տիեզերագնաց ըլլալու երազս աւարտեցաւ, բայց միշտ ալ տիեզերքը մնաց հետաքրքրութեանս կեդրոնը: Թէեւ պէտք է ըսեմ, որ շրջան մը այդ երազս ալ մարած էր, մանաւանդ երբ դէմ յանդիման կը գտնուիս ընկերութեան մը կամ համայնքի մը հետ, որ չ՛արտօներ նման երազներու զարգացումը. համայնքը, լիբանանեան թէ՛ հայկական, քանի մը մասնագիտութիւններ գիտէ` բժիշկ, փաստաբան, վաճառական եւ այլն, դէպի վեր նայիլ չի գիտեր: Երբ քիչ մը աելի խելահաս դարձայ, 9-րդ, 10-րդ դասարանիս որոշեցի բնագիտութիւն ուսանիլ, քանի որ գիտէի, որ աստղաբնագիտութեան ճիւղը չկայ Լիբանանի մէջ. անշուշտ բնագիտութեան ուսուցիչս մեծ դեր խաղաց նիւթը աւելի սիրել տալուն մէջ: Այդպէս ալ հասայ հոս»:

Ի՞նչ կը նշանակէ «Կէյց Քեմպրիճ» կրթաթոշակին արժանանալը

«Կէյց Քեմպրիճ» կրթաթոշակը 2000 թուականին Պիլ եւ Մելինտա Կէյց հիմնարկին  կողմէն Քեմպրիճի համալսարանին կատարուած 210 միլիոն ամերիկեան տոլարի նուիրատուութեամբ հիմնուած կրթաթոշակ մըն է: Անիկա կը յատկացուի միջազգային այն խոստմնալից ուսանողներուն, որոնք կը դիմեն համալսարանին ճիւղերէն որեւէ մէկուն` շարունակելու համար իրենց յետաւարտական  ուսումը:

««ԿԷյց Քեմպրիճ» կրթաթոշակին դիմող 6000 թեկնածուներէն անոնք ընտրեցին 220 հոգի: Այս զտումը կատարուեցաւ զուտ ակադեմական չափանիշներու հիման վրան: Բայց կրթաթոշակին միակ չափանիշը ատիկա չէ, այլ աւելի կարեւոր բան մը կայ հոն` ուսանողին ծրագիրները, որոնք պէտք է միտին բարելաւելու մարդոց կեանքը»:

«Երկրորդ փուլով 220 հոգէին ընտրուեցան միայն 55 հոգի, որոնց հիմնական դատանիշը ընկերային կեանքին ներդրումն էր. հոս էր հիմնական պայքարը. պէտք էր ցոյց տայ, որ ես ունիմ իմ համայնքս բարելաւելու ծրագիրներ: Լիբանանահայ իմ փորձառութենէս շատ բան ունէի ըսելիք եւ փաստօրէն լիբանանահայ կեանքիս յուսահատութիւններուս պատճառով մշակած ծրագիրներուս պատճառով արժանացայ այս կրթաթոշակին»:

«Դժբախտաբար մեր համայնքը չի մղեր, որ երազներդ իրականացնես: Միշտ պատ մը կը դնէ առջեւդ: Նիւթական դժուարութիւնը զիս շատ յուզած էր, եւ երբ պսակաւոր գիտութեան  ուսումիս համար դիմած էի ֆոնտերու եւ բարերարներու, բոլորն ալ մերժած էին զիս պարզ այն պատճառով, որ ոչ ոք հետաքրքրուած էր աստղաբնագիտութեամբ: Ես չեմ հասկնար, թէ ինչպէ՛ս կ՛ուզենք գիտնական հայեր ունենալ, երբ չենք դրամարկեր այդ ծիրը: Նախքան կրթաթոշակին տիրանալս` Քեմպրիճի համալսարանի մէջ ընդունուած էի եւ քանի որ վստահ չէի, որ կրթաթոշակին առիթը ինծի պիտի շնորհուէր, անգամ մը եւս, առանց յուսահատած ըլլալու առաջին բացասական փորձառութենէս, դիմեցի բարերարներու, որոնցմէ անգամ մը եւս մերժուեցայ: Ուրեմն ես շատ կը վախնայի, որ պիտի կորսնցնեմ Քեմպրիճի համալսարանի մէջ ուսանելու առիթը: Այս շատ նեղացուցած էր զիս»:

«Այլ տագնապ մըն ալ Հայաստանի Բիւրականի աստղադիտարանին անգործածելի ըլլալն է, լերան վրայ կանգնած է անգործ: Հայաստան մեծ ներուժ կրնայ ունենալ աստղաբնագիտութեան մէջ, որովհետեւ արդէն ունի իր աստղադիտարանը, բայց ո՞ւր են Հայաստանի գիտնականները: Շատ գործ կայ ընելիք բարելաւելու համար աստղաբնագիտութիւնը թէ՛ Հայաստանի եւ թէ՛ Լիբանանի մակարդակի վրայ: Լիբանանի մէջ Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի աստղադիտարանին ոսպնեակը դժբախտաբար գողցուած է պատերազմին ընթացքին, իսկ «Էն. Տի. Եու.» համալսարանին աստղադիտարանը դժբախտաբար միայն կրօնական նպատակներու կը ծառայէ, այսինքն` Ռամատանի համար եւ այլն: Ամէն անգամ որ դիմեր էի «Էն. Տի. Եու.»-ի աստղադիտարանը գործածելու համար, ամէն անգամ ալ մերժուեր էի: Ես ասոնց մասին խօսեցայ «Կէյց Քեմպրիճ»-ի կրթաթոշակին համար կատարած իմ հարցազրոյցիս ընթացքին»:

«Արդէն դպրոցական տարիներէս գիտէի, որ շատ ընելիք ունիմ համայնքներուս համար: Ես վատ կողմերը տեսնելով` որոշեցի բարելաւել եւ այս կրթաթոշակին տիրանալը ոսկի առիթ մըն է ինծի, քանի որ շատ դռներ բացաւ առջեւս»:

«Կրթաթոշակին արժանանալէն ետք արդէն սկսայ քանի մը տեսակցութիւններ ունենալ: Ուրախ եմ, որ տեսակցեցայ Լիբանանի մէջ Հայաստանի դեսպան պարոն Սամուէլ Մկրտչեանին հետ եւ միտքեր փոխանակեցինք: Յառաջիկայ ամիսներուն առաջին անգամ ըլլալով Հայաստան պիտի երթամ եւ պետական համալսարանին եւ կամ ամերիկեան համալսարանին մէջ պիտի ներկայացնեմ դասախօսութիւն իմ գործիս մասին: Ծրագիրներ ունիմ արդէն, որոնցմէ մէկը այն է, որ փոքրերուն, պատանիներուն խօսիմ, թէ ի՛նչ է աստղաբնագիտութիւնը, քանի որ դժբախտաբար մեր մատղաշ սերունդը մեր ընկերութեան մէջ մեծնալով` շատ գիտելիք չունի գիտութիւններուն մասին: Այլ նպատակ մըն ալ ունիմ` կապ մը հաստատել «Լոյս» հիմնադրամին եւ «ԿԷյց Քեմպրիճ» կրթաթոշակի ծրագրին միջեւ: Գիտենք, որ «Լոյս» հիմնադրամը ունի իր շրջանաւարտները, եւ հետեւաբար իր շուրջ հաւաքուած է համայնք մը, որ կը միտի բարելաւել Հայաստանի իրավիճակը: «Կէյց Քեմպրիճ» կրթաթոշակին նպատակներն ալ հիմնականօրէն բարելաւել է ընկերութիւնը: Կը տեսնեմ, որ շատ լաւ համագործակցութիւն կրնայ ըլլալ երկուքին միջեւ, եւ կամ` ապագային Հայաստանն ալ նման բան մը կրնայ կազմակերպել, գոնէ այսպէս, գիտական մակարդակի վրայ իմ ներդրումս բերած կ՛ըլլամ, ձեւով մը դեսպան եղած կ՛ըլլամ գաղափարներու եւ օգնած կ՛ըլլամ կապեր հաստատելու: Այս ամէնը կ՛ըսեմ, քանի որ ես պէտքը ունեցած եմ ասոր իմ ուսանողական տարիներուս եւ չեմ գտած»:

Ի՞նչ է աստղաբնագիտութիւնը

Աստղագիտութիւնը կը զբաղի տիեզերքին մէջ գոյութիւն ունեցող նիւթերով: Կ՛ուսումնասիրէ մոլորակները, անոնց կազմութիւնը, արեւու կամ արեւներու շուրջ պտտելու կացութիւնը:

Սեֆիլեան բացատրեց, որ անջրպետին մէջ գոյութիւն ունին շատ մը արեգակնային դրութիւններ, որոնք իւրայատուկ են: Ան ըսաւ, որ ներկայիս գիտենք 150 դրութիւններու մասին, որոնք մէկէ աւելի արեւներ ունին: Իսկ մեր արեգակնային դրութիւնը իւրայատուկ է իր մէկ արեւով, ժամանակի ընթացքին մեր երկրագունդէն աւելի հեռացող լուսինով, մեծէն փոքր չափով շարուած մոլորակներով:

«Ես կը զբաղիմ հարցադրումներով. բանաձեւեր  կը գրեմ ու համակարգիչի վրայ կը փորձարկեմ: Իմ թեզս կը բաղկանար երկու նիւթերէ. առաջին նիւթը կը վերաբերէր մոլորակներու կազմութեան: 1980-ականներուն գիտնականներ փաստած էին, թէ նոր մոլորակներ չեն կրնար կազմուիլ, բայց ներկայիս հակառակը փաստուած է: Իսկ երկրորդ նիւթս կը վերաբերէր վերջերս բաւական աղմուկ բարձրացուցած մեր արեգակնային դրութեան մէջ գտնուած 9-րդ մոլորակին: Համալսարանի փրոֆեսէօրս` դոկտ. Ժիհատ Թուման եւ ես այս նիւթը բաւական ուսումնասիրեցինք եւ մեր եզրայանգումները եւ յայտնաբերումները գրեցինք, բայց տակաւին չենք կրնար բացայայտել հանրութեան, քանի որ այդ գաղտնիք է»:

«Հակիրճ տողերու մէջ ըսեմ, որ տիեզերքին մէջ, նախքան արեւու կազմութիւնը, մեծ ամպ մը կ՛ըլլայ: Այդ ամպը կը խորտակուի  ու արեւ կը կազմուի: Անկէ ետք խորտակուած ամպը արեւուն շուրջ կը վերածուի սկաւառակի, որ կազեր եւ այլ մասնիկներ կը պարունակէ: Ժամանակի ընթացքին անոնք իրար զարնուելով եւ փակչելով մոլորակի կը վերածուին: Սակայն այստեղ կան մանրամասնութիւններ, որոնք տակաւին ուսումնասիրութեան կը կարօտին: Դոկտորականի փրոֆեսէօրս դոկտ. Ռաֆիքովը 2013 թուականէն ի վեր այս նիւթով կը զբաղի, եւ երբ սկսիմ ուսման տարեշրջանս Քեմպրիճի մէջ, իր հետ պիտի աշխատիմ այս ուղղութեամբ»:

Անդրանիկ Սեֆիլեան երիտասարդ, խոստմնալից ու ոգեւորիչ գիտնականը, մեկնելով իր փորձառութենէն, հետեւեալ գաղափարով եզրափակեց մեր տեսակցութիւնը:

«Պատ կայ առջեւդ, ամէն մարդ ունի ատիկա: Դուն պատին մէկ կողմէն միւսը պիտի անցնիս: Երկու բան կայ, որ կրնան օգնել քեզի` կամքդ եւ ընկերութիւնը, համայնքը: Ոչ մէկը առանձինն կրնայ յաջողութեան տիրանալ, միշտ ալ ընկերութիւնը պէտք է մղէ քեզ` իրեն յատուկ ձեւերով: Իմ պարագայիս իմ ընկերութիւնս եւ համայնքս առջեւս արգելքներ դնելով` զիս մղեցին, որ բռնեմ «Կէյց Քեմպրիճ» կրթաթոշակին ճամբան եւ դառնամ համալսարանիս առաջին եւ միակ կրթաթոշակառուն: Այս ընկերութիւնը ինծի «փախչի՛ր» ըսաւ հոսկէ: Նկատեցի, որ իմ ծրագիրներս հոս այս ձեւով չեմ կրնար իրականացնել եւ ատոր համար դէպի դուրս նայեցայ»:

«Պէտք է ժողովուրդին հասկցնենք, որ միասնաբար հզօր ուժ մըն ենք եւ իրարու պէտք ունինք` յաջողելու եւ յառաջ երթալու: Իմ յաջողութիւնս իմ անձնական յաջողութիւնս չէ, շատ գործօններ ինծի օգնեցին, թէկուզ ատոնք բացասական փորձառութիւններ էին, որոնք դռները գոց պահեցին առջեւս»:

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Կրթական հաստատութիւններուն պէս, Համազգայինի գեղարուեստի դպրոցներն ալ կը պատրաստուին տարեվերջի իրենց աւարտական հանդէսներով եւ հունձքերով ներկայանալ լիբանանահայ արուեստասէր հասարակութեան: Այս առիթով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ Համազգայինի գեղարուեստական դպրոցներու տնօրէն Յակոբ Հանտեանին, ինչպէս նաեւ «Արեգ» թատերական դպրոցի տնօրէն Ռոպերթ Առաքելեանին եւ «Թորոս Ռոսլին» դպրոցի տնօրէն Վազգէն Մուղալեանին հետ, որոնք ներկայացուցին դպրոցներու միամեայ աշխատանքներն ու ծրագիրները:

«ԱԶԴԱԿ».- Խօսինք «Արեգ» թատերական դպրոցի ամավերջի աւարտական հանդէսին մասին:

ՌՈՊԵՐԹ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ.- Շաբաթ, 10 յունիս 2017-ին Համազգայինի «Արեգ» թատերական դպրոցի աւարտական հանդէսը տեղի պիտի ունենայ «Լեւոն Շանթ» կեդրոնի, «Արմէնեան» սրահին մէջ: Ունինք 26 շրջանաւատներ` 13 «Աղբալեան» մասնաճիւղէն, 13 «Լեւոն Շանթ»-էն: Ընդհանրապէս ամէն տարի տարբեր բաներ կը ներկայացնենք, ինչպէս, օրինակ, հատուածներ ներկայացումներէ, սքեչներ, մանրապատումներ, վարժութիւններ եւ այս մէկը կը ձգենք աշակերտներու նախասիրութեան, բնական է, որ ամէն բան չի ձգուիր աշակերտներու նախասիրութեան, մենք կը փորձենք իրենց ցանկութիւնը յղկել, շտկել դէպի ճիշդը, դէպի լաւը, օգտակարը, արդիւնաւէտը: Այս պարագային իրենք ընտրեցին իրենց ներկայացնելիք վարժութիւններու համակարգը: Վարժութիւններ, որոնք կը վերաբերին բեմական շարժման, բեմական խօսքին, դերասանի վարպետութեան, դիմախաղի, բեմին հետ կապուած տարբեր-տարբեր բաներու. կան երաժշտական վարժութիւններ, պարզ վարժութիւններ, պարզ գործողութիւններ, խմբային տեսարաններ եւ այլն: Լաւ միջոց մըն է, իբրեւ ուսանողական աւարտական ներկայացում, դրսեւորելու բոլորին կարողութիւնը տարբեր մարզերու մէջ: Բայց այն, ինչ որ իրենք կը ներկայացնեն, բոլորը կրնան ընել. պարզապէս վարժութիւններու մեծ տրցակով թուղթեր կան` պատրաստուած թիւերով, աշակերտները կը քաշեն այդ թիւերէն, որո՞ւ ի՛նչ կ՛իյնայ, այդ կ՛ընէ: Վարժութիւններու համակարգը տարուան աշխատանքներն են, որոնք բոլորն ալ կրնան ընել, այլ խնդիր է, թէ ո՛վ, ի՞նչ կը սիրէ:  Անշուշտ որ թատերական վարժութիւնները չենք կրնար թուղթի մէջ ձեւակերպել եւ որոշ սահմանափակում մտցնել, որովհետեւ անսահման են: Սահման չունի թատրոնը, պարզապէս մենք ընտրած ենք մէկ մասը:

«Ա.».- Քանի՞ տարի աշակերտները կը մնան «Արեգ» թատերական դպրոցին մէջ:

Ռ.Ա.-Երկու տարի, որմէ ետք կ՛անցնին «Արգ» թատերախումբ, ուր ամէն տարի կը ներկայանան հանրութեան իրենց դերերով, կը մեծնան, աւելի կը զարգացնեն իրենց կարողութիւնները: Կը փորձենք ամէն տարի տարբեր ժանրի դերեր տալ իրենց, որպէսզի իրենց թատերական տարբեր կողմերը բացայայտուին: Այսպէս կը մեծնան ու կ՛անցնին «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբ, մենք կ՛ուզէինք երիտասարդական թատերախումբ մը ալ ստեղծել, որովհետեւ կարիքը կայ երիտասարդական թատերախումբի, բայց յուրախութիւն բոլորիս` «Գ. Իփէկեան» թատերախումբը այս տարի հանդէս եկաւ երիտասարդական ներկայացումով մը, ուր գլխաւոր դերակատարները «Արեգ»-էն են: Այս մէկը ուրախալի երեւոյթ է, կը նշանակէ` նպատակը իրագործուած է:

«Ա.».- Յաճախ կը լսենք արտայայտութիւններ նոր սերունդի անտարբերութեան մասին, թէեւ անձնապէս չենք կիսեր այդ արտայայտութիւնը: Որպէս նոր սերունդի հետ աշխատող անձնաւորութիւն` դուք ի՞նչ կը մտածէք այդ մասին:

Ռ.Ա.-Ես ալ երբ փոքր էի, նոյն արտայայտութիւնները լսած եմ մեր սերունդի մասին: Հայրս կ՛ըսէր, որ իրենց սերունդին մասին ալ այդպէս կ՛ըսէին, մեծ հայրս ալ նոյնը կ՛ըսէր իրենց սերունդին մասին: Կեանքը կը շարունակուի, փոխարինողներ, այդ օղակը ամբողջացնողներ միշտ կու գան, ինչպէ՞ս կարելի է մտածել, որ նոր սերունդը վերջն է. եթէ նայինք մեր դպրոցներուն մէջ հանրակրթական կամ մասնագիտական, տուեալ պարագային` «Լեւոն Շանթ»-ի մէջ, եթէ դպրոցէ դպրոց շրջինք, կը տեսնենք, որ ի՜նչ անհատականութիւններ սկսած են ձեւաւորուիլ, եւ պատասխանատուները, ուսուցիչները անոնց ձեռքը բռնած` կ՛ուղղեն դէպի զարգացում, դէպի կարողութիւններու յղկում: Ինչպէ՞ս կրնայ նոր սերունդը լաւ չըլլալ, ճիշդ չըլլալ, երբ այսօր մեր բեմերուն վրայ կը տեսնենք հրաշալի նուագողներ, ցուցահանդէսներու հրաշալի գծագրիչներ,  դերասաններու կատարումներ, կեանքը կը շարունակուի: Պարզապէս մենք վարժ ենք նշանաւոր անհատներու դիմագիծով ճանչնալ տաղանդները, եթէ Պարոյր Սեւակի դիմագիծը չունի… եթէ Վահրամ Փափազեանի դիմագիծը եւ ձայնը չունի… կարծես մենք զանոնք կը սպասենք, կառչած ենք հինին եւ զանոնք նախապաշարումով կ՛ապրիք, եթէ Նիկոլ Աղբալեանը Չարենցը չբացայայտէր, ի՞նչ կրնար ըլլալ: Մէկ խօսքով, պէտք է հաւատալ ու նորը փնտռել, տեսնել, յայտնաբերել, զարգացնել, ներկայացնել եւ հպարտանալ ու ծափահարել անոր:

«Ա.».- Խօսինք «Թորոս Ռոսլին» կերպարուեստի դպրոցի աշխատանքներուն մասին:

ՎԱԶԳԷՆ ՄՈՒՂԱԼԵԱՆ.- Ուրբաթ, 9 յունիս 2017-ին, «Թորոս Ռոսլին» կերպարուեստի դպրոցի շրջանաւարտ աշակերտներու ցուցահանդէսն է եւ միաժանակ` մնացեալ աշակերտներու խմբային ցուցահանդէսը: Երկար տարիներէ ետք կրկին կ՛ունենանք աւարտական դասարան: Այս տարի չորս շրջանաւարտներ ունինք, որոնք երկար շունչի վրայ հետեւած են «Թորոս Ռոսլին» կերպարուեստի դպրոցի դասընթացքներուն եւ այսօր, իրենց ուսուցիչներուն վկայութեամբ, պիտի ստանան իրենց աւարտական վկայականը: Խօսելով «Թորոս Ռոսլին» կերպարուեստի աշխատանքներուն մասին` կրնամ ըսել, որ այս տարի շատ լաւ արդիւքներ ունեցանք. համեմատելով նախորդ տարուան հետ` այս տարի շատ աւելի էր աշակերտներուն թիւը, նախապէս ունէինք 70 աշակերտ, իսկ այս տարուան աշակերտները կը հաշուեն մօտ 100 հոգի:

Նախապէս «Թորոս Ռոսլին» դպրոցին մէջ դասարանային հասկացողութիւն չկար: Աշակերտները կ՛աշխատէին, եւ երբ ուսուցիչները տեսնէին, որ կարողութիւններով օժտուած են, կ՛անցնէին միւս ուսուցիչին: Այս երկու տարուան մէջ ձեւը փոխեցինք եւ վերածեցինք դասարանային դրութեան: Կրնամ վկայել, որ դպրոցը այսպէս լաւ հիմերու վրայ դրուեցաւ, որովհետեւ նախորդող տարիներուն յաճախ կը լսէի արտայայտութիւններ ծնողներէն, որ իրենց զաւակը կ՛երթայ-կու գայ եւ չեն գիտեր, թէ ե՛րբ պիտի աւարտէ: Այս մտահոգութենէն ելլելով, երբ յանձն առի տնօրէնութիւնը, փորձեցի ծրագիր մը որդեգրել, ձեւ մը գտնել, որպէսզի թէ՛ ծնողները գոհ մնան, թէ՛ աշակերտները: Այս ծրագիրը շատ աւելի ընդունելութիւն գտաւ ծնողներուն կողմէ: Անցեալ տարի իւրաքանչիւր աշակերտի վկայագիր յաձնեցինք, որպէսզի գիտնան, թէ իրենք ո՛ւր հասան: Այլ խօսքով մասնագիտական մօտեցումով կը ցուցաբերենք, որպէսզի աշակերտը գիտնայ, թէ ինք ամէն տարի ի՛նչ ձեւով պիտի յառաջդիմէ: Գոհ եմ այս տարուան արդիւնքներէն, եւ կը պատրաստուինք ցուցահանդէսին, որ տեղի պիտի ունենայ «Լիւսի Թիւթիւնճեան» սրահին մէջ, ուր պիտի յանձնենք չորս աւարտողներուն վկայականները, եւ հանրութիւնը առիթ պիտի ունենայ դիտելու աշակերտներուն աշխատանքները:

«Ա.».- Ի՞նչ բաժանումներ ունի դասարանային համակարգը:

Վ.Մ.- Նախ ըսեմ, որ 5 տարեկանէն կը սկսինք ընդունիլ: Այս տարուան մեր լոզունգն  էր` «5 տարեկանէն 55 տարեկան»: Ունինք նախապատրաստական դասարան: Փոքրիկները երեք տարի կ՛աշխատին Մարալ Իրամեանին հետ: Այս տարիներու ընթացքին փոքրիկները կամ աշակերտները կը սկսին արմատ նետել, օրէնքները հաճելի ձեւով ընդունիլ, ընկալել, որպէսզի սկսին սորվիլ գծելու դարձուածքները եւ ձեւերը: Ասկէ ետք կու գայ միջակ դասարանը, որ 10 տարեկանէն մինչեւ 14 տարեկան է: Այստեղ ես եւ Տալիա Խտըշեանը կը դասաւանդենք: Այս բաժինի աշակերտներուն թիւը բաւական մեծ է: Հոս կը սկսինք շատ աւելի մասնագիտական աշխատանքներու ենթարկել պատանիները. կը սորվեցնենք օրէնքներ եւ մանաւանդ գծագրական նիւթերու օգտագործումը: Երեք տարի ետք կ՛անցնին մեծերու մասնագիտական բաժին, ուր կը սկսին իւղաներկով, աքրիլիքով, կուաշով պատկերներ գծել: Այս կարգին կը դասաւանդեն` Միրէյ Կոկիկեանը, Վարդան Խապայեանը եւ Գէորգ Ուլաշեանը: Այս տարուան վերամուտին չորս աշակերտներէն խնդրեցինք, որ աւարտականի իրենց աշխատանքները պատրաստեն. իւրաքանչիւր աշակերտ 3 գործ պատրաստած է, եւ այդ գործերուն հիման վրայ մենք վկայականները պիտի շնորհենք իրենց:

«Ա.»- ինչպէ՞ս կ՛արժեւորէք Համազգայինի գեղարուեստի դպրոցներուն տարեկան աշխատանքը:

ՅԱԿՈԲ ՀԱՆՏԵԱՆ.-Համազգայինը ունի գեղարուեստի 4 դպրոցներ, որոնցմէ երկուքը այսօր արդէն ներկայացան` «Թորոս Ռոսլին» գծագրական կերպարուեստի դպրոց եւ «Արեգ»-ը որպէս թատերական դպրոց, ասոնց կողքին ունինք մեծագոյնը, որ երաժշտական դպրոցն է, նաեւ «Գայեանէ»-ն, որ պարի դպրոցն է: Որովհետեւ մեր աշակերտները դպրոցական են, հետեւաբար կէսօրէ ետք կը սկսի գեղարուեստի դպրոցներու գործունէութիւնը, մանաւանդ` ուրբաթ եւ շաբաթ օրերը: Եթէ մէկը այդ օրերուն մեր կեդրոնները այցելէ, պիտի տեսնէ մեղուի փեթակ մը, ուր մեղուները ժրաջան կ՛աշխատին: Իրապէս երեւոյթը շատ հաճելի է: Ինչպէս կրթական հաստատութիւնները իրենց տարեվերջի քննութիւններով եւ հանդէսներով զբաղած կ՛ըլլան, մեր գեղարուեստի դպրոցներն ալ կը պատրաստուին ամավերջի աշխատանքներուն եւ արդիւնքներուն:

Ես կ՛ուզեմ շեշտել գեղարուեստի դպրոցներուն անհրաժեշտութիւնը մեր զաւակներու անհատականութեան կազմաւորման մէջ: Մարդակերտման եւ հայակերտման աշխատանքներուն մէջ Համազգայինի գեղարուեստի դպրոցները անփոխարինելի դեր ունին: Այսօր եթէ սփիւռքի մէջ մենք մեզ պահած ենք, այդ մէկը շնորհիւ մեր մշակոյթին եղած է: Եթէ մեր աշակետները մօտ չըլլան մեր մշակոյթին, շատ բան կրնանք կորսնցնել ապագայի հաշուոյն: Այսօր կ՛ապրինք գերարդիական ժամանակաշրջան մը, ընկերային հաղորդակցութեան ցանցերը մեզ կը հեռացնեն խորքային աշխատանքներէն, կարելի է ըսել նաեւ, որ դիւրակեցութիւնը, հանգստութիւնը, անտարբերութիւնը տիրած են մեր կենցաղին վրայ: Բայց հակառակ տիրող մթնոլորտին` բարեբախտաբար մենք տակաւինք ունինք մարդուժ, ունինք նոր ու առողջ սերունդ: Ես կը հաւատամ, որ մենք եթէ հաւատանք, որ ունինք նոր ուժ եւ քաջալերենք, անպայման կ՛ունենանք յաջող սերունդներ: Պատկերացուցէք` այս տարի աշակերտներու թիւի յաւելում ունեցանք: Երբեմն կը մտածեմ ու կ՛ըսեմ, որ «Լեւոն Շանթ» շէնքը նեղ կու գայ մեզի: Կը կարծեմ, որ եկող տարի աւելի թիւ պիտի ունենանք, որովհետեւ ամավերջի հանդէսներու ներկայացումներու եւ վկայականներու երեւոյթէն ետք շատ ծնողներ պիտի ուզեն, որ իրենց զաւակն ալ մասնակցի Համազգայինի դպրոցներուն. այս բոլորը մեր էութեան եւ գոյութեան մէկ մասնիկն են:

Այս ուրբաթ տեղի պիտի ունենայ «Թորոս Ռոսլին»-ի ամավերջի ցուցահանդէսի բացումը եւ ամավերջի վկայականաց բաշխումը,  տարիներէ ի վեր աւարտող չենք ունեցած, բարեբախտաբար այս տարի ունինք. հետաքրքական է նաեւ այն, որ այս տարի մեր ցուցահանդէսը կը կատարենք «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ, ուր մեծ արուեստագէտներ իրենց գործերը կը ներկայացնեն: Այս երեւոյթը, կը կարծեմ, մեր աշակերտներուն մղիչ ուժ պիտի ըլլայ, որպէսզի իրենք ալ զգան, որ կրնան տեղ հասնիլ: Գիտէք` «Թորոս Ռոսլին» դպրոցէն ելած են անուանի արուեստագէտներ: Հետեւաբար մենք ալ մեր կարգին կը քաջալերենք մեր աշակերտները, որ մեծ նուաճումներ արձանագրեն: Իսկ յաջորդ օրը` շաբաթ, «Արեգ»-ի վկայականները պիտի տրուին: Եկող շաբաթ ունինք պալէի ելոյթը. «Գայեանէ»-ի ծիրէն ներս ստեղծած ենք նաեւ պալէի դասարանը. այս տարի առաջին տարին է, որ առանձին ելոյթ պիտի ունենայ «Յ. Տէր Մելքոնեան» սրահին մէջ:

Յաջորդ շաբաթ կը հասնինք «Գայեանէ»-ի ելոյթին, որ բաւական մեծ աշխատանք է. այս տարի ժողովուրդը պիտի  տեսնէ այդ աշխատանքին արդիւնքը, երբ մենք 400 աշակերտ բեմ պիտի հանենք: Վկայականաց բաշխման հանդիսութիւններու ընթացքը կը փակենք «Բարսեղ Կանաչեան»  երաժշտանցի ամավերջի հանդէսով, ուր բաւական աւարտականներ ունինք:

«Ա.».-Ինչպէ՞ս կ՛արժեւորէք գեղարուեստի դպրոցներու աշխատանքը:

Յ.Հ.- Ես կը կարծեմ, որ մենք ունինք դրական մթնոլորտ. որքան դժուարութիւններ ըլլան, որքան ալ անտարբերութիւններ, մենք ունինք եւ պիտի ունենաք աշակերտեր, որոնք պիտի միանան մեր դպրոցներուն եւ արդիւնք պիտի տան: Մենք անցեալի փառքերով պէտք չէ բաւարարուինք, չենք կրնար գոյատեւել յիշելով միայն անցեալի դէմքերը, մեր փառքերը: Պէտք է գիտակցինք մեր գոյութեան եւ ստեղծենք նորերը, անպայման պիտի գան նորերը, եւ ասիկա կախեալ է մեզմէ,  մեր իրականութենէն, մեր մօտեցումէն: Քիչ մը աւելի կեդրոնացում, քիչ մը աւելի քաջալերանք մեր զաւակներուն` արդէն բաւարար է կերտելու համար առողջ սերունդ: Չըսենք, որ մարդուժ չունինք, ո՛չ, ունինք, մեր ունեցածներով խրախուսուինք: Ահա այսպէս կը շարունակուի պատմութիւնը: Եթէ երբեք մենք ունեցած ենք դէմքեր, բնական է, որ այսօր ալ ունինք, վաղն ալ պիտի ունենանք: Մենք մեզ ճանչնանք, մեզ արժեւորենք եւ հաւատանք արդիւնքին ու կը ստանանք զայն:

Ռ.Ա.- Ժամանակը պիտի բերէ նորերը, այնքան ատեն որ ժամանակը առաջ կ՛ընթանայ, իրեն հետ կը բերէ ամէն ինչ, ուղղակի պէտք է կարենալ որսալ, գտնել, ուղղել: Օկիւսթ Ռոտենը հետաքրքական արտայայտութիւն մը ունի, որ կ՛ըսէ. «Ես քարին վրայէն կը հեռացնեմ աւելորդ մասերը, չեմ քանդակեր»: Այսինքն պէտք չէ ծեփել աշակերտը, պէտք չէ իրմէ ստեղծել այնպիսի նոր բան, որ դուն կ՛ուզես, այլ պէտք է տեսնել իր ձիրքը, կարողութինը ու գուրգուրալ անոր վրայ: Պէտք է անոր ճամբու վրայի խութերը վերացնել, սխալները հեռացնել եւ արդիւնքը արդէն մէջտեղ կ՛ելլէ: Տաղանդներ կու գան եւ հազարաւորներու մէջէն մէկը կրնայ ըլլալ հանճարեղ, պէտք է գտնել զայն, իսկ աշխատանքի ճամբու ընթացքի, միայն եթէ թատրոնի մասին խօսինք, տարբեր մակարդակի ձիրքեր կան, նուազագոյնը կ՛ունենանք շատ զարգացած եւ շատ բանիմաց սերունդ եւ շատ լաւ հանդիսատես, իսկ անոնց մէջ տաղանդներ, անհատներ անպայման կան, եւ փաստը մէջտեղն է:

Վ.Մ.- Ես շնորհակալութիւն պիտի յայտնեմ մեր ծնողներուն, որովհետեւ իրենց զաւակները կը ղրկեն  հայակական կեդրոններ, ուր փոքրիկները կը սորվին թատրոն, պար, նկարչութիւն: Ասկէ երեսուն տարի առաջ եւ աւելի` նման մօտեցում չկար: Անհատապէս տաղանդներ կը փայլէին, բայց այսօր կը տեսնենք ծնողներու զոհողութիւնը, թէ ինչպէ՛ս շաբաթ օրերը իրենց զաւակը կը բերեն ու կը սպասեն, որ աւարտէ դասը ու բան մը սորվի: Ինծի համար այս երեւոյթը շատ կարեոր է, խորապէս շնորհակալութիւն պիտի յայտնեմ մեր ծնողներուն, որ իրենց ազատ ժամերը կը զոհեն, որպէսզի մեր փոքրիկները` վաղուան մեր ապագան, ըլլայ լեցուն մեր մշակոյթի հետ առնչուած զանազան մասնագիտութիւններով:

Ռ.Ա.- Գործակցութիւնն է, որ արդիւնք կու տայ, մէկ ձեռքը ծափ չի զարներ: Վարչութիւն, տնօրէնութիւն, խնամակալութիւն, ծնողներ, ուսուցիչներ, աշակերտներ` ահա հաւաքական այս աշխատանքը անպայման իր արդիւնքը կու տայ: